موقعیت جغرافیایی مختصات و مرزهای افغانستان
افغانستان قلب تپنده آسیا بین ۲۹ و ۳۸ درجه عرض جغرافیائی و بین ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۲۸ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۳۰ دقیقه و ۷۵ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ و در نیمکره شمالی – شرقی و در محدوده آسیای میانه واقع شده است.
افغانستان سرزمینی کوهستانی و محاط بر خشکی است، و جز اردن تنها کشور خاورمیانه بشمار می‌آید که به دریا راه ندارد. مساحت آن ۶۵۲.۲۲۵ کیلومتر مربع و چهلمین کشور جهان از نظر مساحت به شمار می‌آید. طول مرزهای افغانستان حدود ۵۸۰۰ کیلومتر است، که شامل ۲۳۸۴ کیلومتر در شمال با جمهوری‌های تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان؛ ۲۲۴۰ کیلومتر از شرق و جنوب با جمهوری اسلامی پاکستان، ۷۳ تا ۹۳ کیلومتر مربع از سمت شمال شرقی از طریق تنگه واخان با استان مسلمان نشین سین‌کیانگ (سنجان) جمهوری خلق چین و ۸۵۵ تا ۹۳۰ کیلومتر در غرب با ایران (که ۶۱۹ کیلومتر آن با استان خراسان است).
بیشترین فاصله شرق تا غرب افغانستان، از دره یولی ( شرقی ترین نقطه ) تا دهانه ذوالفقار ( غربی ترین نقطه ) ۱۲۴۰ کیلومتر، و شمال تا جنوب آن ، از نقطه خمیاب در ولایت جوزجان ( شمالی ترین نقطه ) تا کوههای چاکایی ( جنوبی ترین نقطه ) ۸۵۵ کیلومتر است و حداقل فاصله آن با آبهای آزاد جهان از طریق مرزهای جنوبی و پاکستان ۵۰۰ کیلومتر است.
در برخی کشورها ، با وجود فشردگی قسمت اصلی سرزمینشان، قسمت کوچکی از خاکشان از بخش اصلی سرزمنی خود دور افتاده و توسط خاک کشورهای همسایه ، محصور شده است. به این کشورها دنباله دار می گویند که فاصله زیاد آنها از مرکز، اداره ی امور آن را با مشکلاتی رو برو می سازد. کشور ما افغانستان در ردیف کشورهای دنباله دار قرار می گیرد، که دره واخان در شمال شرقی کشور به صورت یک زائده از قسمت اصلی خاک آن جدا افتاده است. کشور ما از نظر شکل طبیعی شبیه یک مشت بسته است. همچنین افغانستان را می توان به شکل یک بادبزن نیز تصور نمود که دسته آن دالان واخان در ولایت بدخشان می باشد.
خشونت آب و هوای افغانستان یکی از مهمترین ویژگیهای طبیعی این کشور بشمار می‌رود؛ به این معنا که این سرزمین در زمستان هوایی بسیار سرد و در تابستان هوایی گرم دارد. کوههای هندوکش به طول۶۰۰ کیلومتر در نوار شمالی و شرقی این سرزمین گسترده شده‌اند. پست‌ترین نقطه افغانستان در جلگه رود «جیحون» ۲۸۵ متر و بلندترین بخش این سرزمین در قله نوشک ۷۴۸۵ متر از سطح دریا مرتفع‌تر است.
بخشهای گسترده‌ای از خاک افغانستان را عمدتاً در شمال و شرق کشور، کوهها وسنگلاخ‌ها پوشانده‌است کوههای هندوکش به طول ۶۰۰ و عرض ۱۰۰ کیلومتر از سمت شمال شرقی به غرب و جنوب غربی کشیده شده و تقریباً از میانه کشور می‌گذرد. این کوهها بیش از نیمی از سرزمین افغانستان را فراگرفته و برای شهرهای کابل، قندهار و هرات ارزش راهبردی مهمی ایجاد کرده‌است. کوههای قدر به سوی غرب امتداد می‌یابند، از ارتفاع آن کاسته می‌شود و در نزدیکی مرزهای ایران تبدیل به کوهها و تپه‌های کم ارتفاع می‌گردند.در بلندی‌های هندوکش همواره برف وجود دارد. حتی در تابستان‌ها نیز قله‌ها و یخچال‌ها پر برف است. در میان کوهستان‌های هندوکش، دره‌های ژرف و خوش آب و هوا و حاصلخیزی وجود دارد که محیط مساعدی برای پرورش دام و تولید میوه‌است. افغانستان سرزمین افراط و تفریط است، کوهها سر به فلک کشیده و دره‌ها ژرف، باران‌های بهاری و تابستان‌های خشک، زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرم، بلندی‌های پوشیده از برف در طول سال و سرزمین‌های پست و خشک وسوزان. این افراط و تفریط در زندگی اجتماعی نیز وجود دارد. سرزمین افغانستان در طول تاریخ گلوگاه تهاجم به هند بوده است؛ جنگجویان بسیاری چون شاهنشاهان هخامنشی، اسکندر مقدونی، محمود غزنوی، تیمور گورکانی، نادر شاه افشار، از پیچ و خم کوهها و دره‌های این کشور خود را به هندوستان رسانده‌اند. علاوه بر این تا پیش از کشف راههای آبی در سده‌های اخیر و سپس گسترش راههای هوایی، خط مسیر بازرگانی شرق به غرب، از دشت شمالی آن می‌گذشت، گذرگاه کاروانهای جاده ابریشم از این سرزمین بوده که عموماً از راه قندهار به هند و از راه بلخ به چین می‌رفت. پس از کشف راههای آبی و سپس توسعه راههای هوایی، افغانستان مانند سایر سرزمین‌های آسیای میانه، تبدیل به منطقه‌ای بن‌بست شد و گذر هیچ بیگانه‌ای به آنجا نیفتاد. همچنین کوهستان‌های افغانستان سپر راهبردی استواری میان آسیای شمالی و آسیای جنوبی است.
كشور جمهوري افغانستان از طرف شمال متصل است به جمهوريت هاي تاجيكستان، ازبكستان و تركمنستان اتحاد جماهير شوروي از طرف غرب به كشور ايران از طرف شرق وجنوب به پشتو نستان و بلوچستان از طرف شمال شرق به ولايت سكيا نك چين محدود مي گردد.
سر حدات افغانستان:
خط پامير:
خط سر حدي ايكه از دره پولي الي جهيل ويكتوريا (زوركول) امتداد يافته و در سال ۱۸۹۵ تثبيت گرديد به نام خط سر حدي پامير ياد مي گردد.
خط امير شير عليخان:
خط سر حدي شمال افغانستان كه از جهيل ويكتوريا( زور كول) درياي آمو تا خم آب مي رسد به نام خط سر حدي امير شير علي خان مسمي است. اين خط سر حدي ۱۸۰۰ كيلو متر طول داشته ، در سال ۱۸۷۳ توسط نمايندگان روسيه، انگلستان وافغانستان به صورت يك كميسيون مشترك تثبيت گرديد.
خط ريجوي:
خط سر حدي شمال غربي كه از خم آب الي دره ذوالفقار به شكل يك خم قوس امتداد يافته به نام خط ريجوي ياد شده و در سال ۱۸۸۴ تثبيت گرديد.
خط فخري:
خط سر حدي افغانستان كه از دره ذوالفقار تا كوه سياه امتداد مي يابد در سال ۱۹۳۵ تثبيت شده و به نام خط فخري مسمي است .
خط مكمهن:
در سال ۱۹۰۲ خط سر حدي جنوب غربي افغانستان كه از كوه سياه تا كوه ملك سياه امتداد مي يابد تثبيت شده و به نام خط مكمهن يا مكمهان ياد مي گردد ۹۰ ميل طول.
خط ديورند:
خط سر حدي شرقي و جنوبي افغانستان كه از كوه ملك سياه تا جنوب شرق كوتل واخجير امتداد مي يابد در سال ۱۸۹۳ به طور يك جا نبه تثبيت گرديد.
خط شمال شرقي:
اين خط سر حدي كه از دره يولي الي كوتل كليك (جنوب شرق كوتل واخجير) امتداد دارد به نام مرز شمال شرقي ياد شده كه در سال ۱۹۶۴ به صورت فني با نصب پيلرها علامه گذاري و تثبيت گرديد.
سر حدات فعلي افغانستان كه روي نقشه هاي امروزي ترسيم شده است كمتر از يك قرن از تثبيت آن ها نمي گذرد. در تثبيت سر حدات نقش مستقيم همسايه ها ازطرف غرب ايران از طرف شمال روسيه تزاري واز طرف جنوب و شرق هند با حكميت ممالك مقتدر مانند انگلستان و روسيه تزاري دخيل بود . اين دخالت ها كه روي اغراض صورت مي گرفت در تثبيت سر حدات پرابلم هاي سياسي را بين دو دولت همسايه به وجود آورد.
با در نظر داشت موضوعات سياسي در نيمه دوم قرن نوزده ، افغانستان به تدريج به شكل وچوكات سياسي كه فعلا در نقشه سياسي آسياي مركزي مشاهده مي شود مبدل گشت.
