منهج فقهی امام شافعی رحمه الله

احمد تمام در کتاب خود (الشافعي ملامح وآثار) در رابطه به کیفیت ظهور شخصیت و منهج فقهی امام شافعی رحمه الله     می نویسد رحمه الله  »این منهجی آمیخته از فقه حجاز و فقه عراق است و منهجی است که آن را اندیشه ی راسخ از مردی عالم به قرآن و سنت، ماهر بر زبان و ادبیات عرب، آگاه از   بافت های اجتماعی و نیرومند بر رای و قیاس به پخته گی رسانیده است.

احمد تمام در ادامه می گوید رحمه الله  «اگر ما به قرن اول هجری برگردیم در می یابیم که دو مدرسه ی اساسی در فقه اسلامی ظهور می کند؛ یکی مدرسه ی اهل رأی و دیگرش مدرسه ی اهل حدیث و نخستین مدرسه از عراق آغاز می شود و این همان امتداد فقه عبدالله ابن مسعود است که متأثر از فقه عمر بن-الخطاب رضی الله عنه  بود و با اقامت خود در عراق آن را به شاگردان خود منتقل می کند تا این که توسط امام ابوحنیفه رحمه الله  و یاران شان گسترده و فراگیر می شود. اما مدرسه ی حدیث در حجاز آغاز می شود و این همان امتداد مدرسه ی عبد الله بن عباس، عبد الله بن عمر، عایشه صدیقه رضی الله عنها  و دیگر فقهای صحابه که در مكه و مدينه اقامت داشتند و در نهایت توسط شاگردان شان به امام مالك بن انس رحمه الله  و بعد به امام شافعی رحمه الله  و امام احمد بن حنبل رحمه الله  رسید و گسترش یافت.
وقتی امام شافعی رحمه الله  پا در میدان علم و فقه اسلامی می گذارند با استفاده از فرآورده های علمی هردو مدرسه و شاگردی در نزد امام محمد شیبانی از مدرسه ی اول و مالک بن انس رحمه الله  از مدرسه ی دوم راه وسط را انتخاب می کنند و بازار گرم مناقشات میان دو مدرسه را کساد می سازند.

تدوین فقه امام شافعی رحمه الله

امام شافعی رحمه الله  اصول و قواعدی را که در اجتهاد خویش بر آن تکیه دارند و خود را بر آن ملزم می دانند در کتابی تحت عنوان «الرساله» تدوین نموده و در کتاب مشهور خود «الأم» که در مصر تألیف می کنند آن را توسعه می بخشند و این اصول همه بر عمل استوار است و تنها نظر نیست همان گونه که در کتاب «الأم» به روشنی دیده می شود که امام شافعی رحمه الله  ابتدا حکم شرعی را با دلیل اش ذکر می کنند و بعد وجه استدلال خویش را در روشنایی قواعد و اصول استنباطی خود واضح   می سازند. ناگفته نماند که مراجع استنباط احکام در نزد امام شافعی رحمه الله  نیز اول قرآن بعد سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم  و سپس اجماع و در نهایت قیاس است. البته کاربرد قیاس به تناسب مذهب احناف نزد امام شافعی رحمه الله  محدودتر می باشد.