په اهل سنت والجماعت کې د څلورو سترو فقهي مذاهبو په لړۍ کې، مالکي مذهب دوهم ستر فقهي ښوونځی دی چې د خپل بنسټګر، امام مالک بن انس رحمه الله، په نوم نومول شوی دی. دا مذهب د خپلې ځانګړې تګلارې له امله شهرت لري، په ځانګړې توګه “د مدینې د خلکو عمل” ته د یوې مهمې شرعي سرچینې په توګه په کتو سره.

راځئ چې د مالکي مذهب بنسټګر، د هغه فقهي اصول، ځانګړتیاوې او په اسلامي نړۍ کې د هغه د پراختیا په اړه په تفصیل سره معلومات ترلاسه کړو.

د امام مالک بن انس رحمه الله لنډه پېژندنه

امام ابو عبدالله مالک بن انس رحمه الله په ۹۳ هجري قمري کال (شاوخوا ۷۱۲ میلادي) کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم په ښار، مدینه منوره کې، وزېږېد. هغه خپل ټول ژوند په همدې مبارک ښار کې تېر کړ، چې له همدې امله ورته “امام دار الهجرة” (د هجرت د کور امام) لقب هم ورکړل شوی دی.

امام مالک د خپل وخت له لویو محدثینو او فقهاوو څخه و. هغه د حدیثو په راټولولو او په هغو باندې په پوهېدو کې ځانګړی مهارت درلود. د هغه د تقوی، پرهېزګارۍ او د علم درناوي کیسې په تاریخ کې مشهورې دي. هغه به کله هم په مدینه کې پر سپرلۍ نه سپور کېده، ځکه ویل به یې، “زه حیا کوم چې په هغه ځمکه پر سپرلۍ وګرځم چې د الله رسول ﷺ په کې ښخ دی.” هغه په ۱۷۹ هجري قمري کال (۷۹۵ میلادي) په مدینه منوره کې وفات او په جنت البقیع کې خاورو ته وسپارل شو.

د مالکي مذهب بنسټیز اصول

د مالکي مذهب د شرعي احکامو د استنباط (را ایستلو) لپاره ځانګړي اصول لري چې د نورو مذاهبو څخه یې یو څه متفاوت کوي. د دې مذهب مهم اصول په لاندې ترتیب دي:

1. قرآن کریم: د شریعت لومړنۍ او اساسي سرچینه.
2. سنت نبوي: د رسول الله صلی الله علیه وسلم اقوال، افعال او تقریرات.
3. عمل أهل المدينة (د مدینې د خلکو عمل): دا د مالکي مذهب تر ټولو ځانګړی او مهم اصل دی. امام مالک په دې باور و چې د مدینې د صحابه کرامو او تابعینو عمل یو ژوندی او عملي سنت دی، ځکه دوی خپل دین مستقیم له رسول الله ﷺ څخه زده کړی و. د هغه په نظر، د مدینې د خلکو اجماع (اتفاق) د خبر واحد (یوه کس له خوا روایت شوي حدیث) په پرتله قوي دلیل دی.
4. اجماع: د امت د مجتهدینو اتفاق.
5. قیاس: یوه نوې مسئله له یوې پخوانۍ سره پرتله کول چې په حکم کې مشترک علت ولري.
6. مصالح المرسلة (عامه ګټه): په هغو مسایلو کې حکم کول چې په اړه یې کوم ځانګړی نص (آیت یا حدیث) نه وي، خو د ټولنې عمومي خیر او ګټه پکې نغښتې وي.

د مالکي مذهب ځانګړتیاوې

• د مدینې د عمل مرکزیت: لکه څنګه چې مخکې یادونه وشوه، دا د مالکي مذهب تر ټولو مهمه ځانګړتیا ده. امام مالک باور درلود چې د مدینې د خلکو عمل د سنتو عملي بڼه ده.
• په حدیثو کې احتیاط: امام مالک د حدیثو په قبلولو کې ډېر محتاط و او یوازې د باوري راویانو حدیثونه یې منل.
• سد الذرائع (حرام ته د ورتلونکو لارو بندول): مالکي فقه په دې اصل ډېر ټینګار کوي، یعنې هر هغه حلال کار چې په پای کې د حرامو لامل کېږي، باید منع شي ترڅو د ټولنې له فساده مخنیوی وشي.

د مالکي مذهب مشهور کتابونه او خپرېدل

د مالکي مذهب تر ټولو لومړنی او بنسټیز کتاب پخپله د امام مالک لیکلی کتاب “الموطأ” دی. “موطأ” د حدیثو یو له لومړنیو او معتبرو ټولګو څخه دی چې فقهي ترتیب لري. دا کتاب نه یوازې د حدیثو کتاب دی، بلکې د مالکي فقهې بنسټ هم ګڼل کېږي.

وروسته د هغه شاګردانو لکه ابن القاسم په خپل کتاب “المدونة الکبری” کې د امام مالک فقهي نظریات په تفصیل سره راټول کړل، چې دا کتاب اوس د مالکي فقهې تر ټولو لوی او جامع کتاب ګڼل کېږي.

مالکي مذهب په لومړي سر کې په مدینه او حجاز کې وده وکړه او وروسته د حاجیانو او سوداګرو له لارې د شمالي افریقا او اندلس (اوسنۍ هسپانیا) ته ورسېد. نن ورځ د دې مذهب ډېری پیروان په لاندې سیمو کې ژوند کوي:

• شمالي افریقا: مراکش، الجزایر، تونس، لیبیا او موریتانیا.
• لویدیځه افریقا: نایجیریا، سینیګال، مالي او نور هېوادونه.
• نورې سیمې: سوډان، پورتنی مصر او ځینې خلیجي هېوادونه لکه بحرین او کویټ