معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی سنت

الف: معنای لغوی سنت:

در مورد معنا ومفهوم لغوی سنت باید گفت که واژه ویا اصطلاح (سنت) در قرآن کریم  وسنت مطهر پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم  وهم چنان در لغت وزبان عربی معنای راه وروش، طریقه وشیوه را – خوب باشد آن طریقه ویا بد – افاده میکند. وجمع آن سُنَن است ( 6: 13775) .
چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم کفار ومنکرین این امت را از پیروی نمودن راه وروش بد پیشینیان که در نهایت وپایان کار هلاک شدند، اخطار داده فرموده است: « فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّة الْأَوَّلِينَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّة اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَن تَجِدَ لِسُنَّة اللَّهِ تَحْوِيلًا» ” پس آيا جز سنت [و سرنوشت ‏شوم] پيشينيان را انتظار مى‏برند و هرگز براى سنت‏خدا دگرگونى نخواهى يافت ”  ( 1: فاطر: 43).
هم چنان پیامبر صلی الله علیه وسلم امت وپیروانش را از تقلید کور کورانۀ روشهای نادرست اغیار ودیگران (یهود ونصاری) اخطار داده، فرموده است: « لتتبعُنَّ سَنَنَ من کان قبلکم » ” یعنی متوجه باشید که شما (متاسفانه) روش وطریقه های مذموم پیشینیان را تعقیب وپیروی می کنید”.   ( 4:  1535).
طوریکه خوانندۀ گرامی ملاحظه مینماید در آیت وحدیث فوق سنت به معنای طریقه ویا شیوۀ بد استعمال شده است، اما مثال اینکه سنت مطلق روش وطریقه را – خوب باشد آن روش ویا بد – نیز گفته میشود، این حدیث شریف است که پیامبر صلی الله علیه وسلم دران پیروانش را به پیروی نمودن از روش های نیک وپرهیز نمودن از روش های بد توصیه نموده، فرموده است: « مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَىْءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَىْءٌ » (10 :86 ).
یعنی کسیکه در اسلام راه وروش خوبی را بنا کند، پس حتما می رسد برایش اجر وپاداش بنا نمودن آن سنت ویا طریقۀ حسنه، وهم چنان اجر وپاداش کسانیکه بعد از وی به آن طریقه وروش عمل نموده اند ، بدون اینکه از ثواب عمل کنندگان چیزی کاسته شود، هم چنان برعکس کسیکه در اسلام سنت وطریقه بدی را بنا نهد، پس حتما می رسد بروی گناه ایجاد وبنا نمودن آن طریقۀ بد، وهم چنان گناه کسانیکه بعد از وی بر آن طریقه عمل نموده اند ، بدون اینکه از گناه ایشان چیزی کاسته شود.

ب : معنای اصطلاحی سنت، ویا کاربرد سنت نزد علما:

با توجه به اصطلاحات مخصوص ویا اغراض واهداف نسبتا متفاوت علمای حدیث، عقاید اسلامی، فقه واصول فقه، واژه ویا کلمۀ (سنت) نزد هریکی از ایشان، کار بردهای متفاوتی داشته است.
چنانچه در اصطلاح علمای حدیث ویا محدثین، سنت مرادف ومماثل حدیث بوده وبر قول، فعل، تایید ویا سکوت پیامبر صلی الله علیه وسلم، یکسان اطلاق میگردد.

بلکه نزد ایشان فراتر از (قول، فعل وتقریر) صفات وروشهای اخلاقی، وهم چنان صفات ومشخصات خِلقی ویا جبلی پیامبر صلی الله علیه وسلم را که از آن به عنوان شمائل نیز تعبیر می گردد، سنت گفته میشود.سنت در اصطلاح علمای اصول فقه که موضوع بحث ایشان را همانا شناسایی دلایل شرع تشکیل میدهد، یکی از دلایل معتبر احکام شرع به شمار رفته وبر هر قول، فعل ویا تقریریکه از پیامبر صلی الله علیه وسلم به غرض تشریع صادر شده باشد، اطلاق می گردد.
در اصطلاح فقهای مذاهب مختلف اسلامی که موضوع اساسی مباحث ایشان همانا احکام تکلیفی است، سنت مانند: فرض، واجب، مستحب ویا مندوب، حرام، مکروه، نام حکمی از احکام شرعی است که افراد مکلف را به فعل وانجام دادن آن ترغیب وتشویق داده میشود، طوریکه فاعل وعامل آن مستحق اجر وثواب گردیده، وتارک آن در صورتیکه ترکش مبنی بر عناد وتکبر نباشد، مستحق عقوبت الهی نمیگردد.

سنت در اصطلاح علمای اصول فقه که موضوع بحث ایشان را همانا شناسایی دلایل شرع تشکیل میدهد، یکی از دلایل معتبر احکام شرع به شمار رفته وبر هر قول، فعل ویا تقریریکه از پیامبر صلی الله علیه وسلم به غرض تشریع صادر شده باشد، اطلاق می گردد.

اما علمای سلف – مخصوصا علمای بخش عقاید اسلامی – ونیز برخی از فقها سنت را در مقابل بدعت به کار برده اند، وبر اساس این شیوۀ بینش ایشان، افراد ویا گروه هایی که از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم، روش وطریقۀ صحابه، تابعین وتبع تابعین پیروی نمایند (اهل سنت) ویا پیروان سنت محسوب گردیده، وکسانیکه بر خلاف نقش قدم ایشان رفتار نمایند، از جملۀ (اهل بدعت) محسوب می گردند (7: 12-16).
وبر همین اساس برخی از علمای سلف، مانند: امام احمد بن حنبل شیبانی وپسرش عبد الله بن الإمام أحمد، امام  ابن ابی عاصم، امام ابو بکر خلال، امام ابوبکر مروزی وعلمای دیگر، زیر عنوان بارز (السنة )، ویا (اصول السنة) ویا (أصول اعتقاد أهل السنة) کتابهای ارزشمندی را تالیف نموده اند .
اما منظور ما از کلمه ویا واژۀ سنت در اینجا همانا معنای اولی آن است که با حدیث شریف مرادف می باشد.