زرغونه انا
د افغان امپراتوری بنسټ ایښودنکی لوی احمدشاه بابا مور، یوه مصممه، مدبره، پوهه او غیرتمنه ښځه وه. زرغونی خپل شجاعت او درایت خپل زوی ( احمدخان) ته انتقال کړله، چی بیا وروسته دغه ځوان احمدخان په آسیا کی د نړی یوه ستره امپراتوری یی را منځ کړه.
په ۱۱۷۴ هجریلمریز کال کی کله چی احمدخان په یوه جرګه کی چی ټول قومی مشران یی را غونډ کړی وه، فیصله پردی وکړه چی یو لوی خندق او محافظتی دیوال د کندهار په چاپیره کی ودان کړی. کله چی دغی زړوری ښځی په کیسه خبریږی دغی جرګی ته روانیږی، ناڅاپه جرګی ته ننوځی، احمدخان حیرانه کیږی او مورته وایی، خیرت خو به وی؟ زرغونه انا د جرګی ګډون کونکو ته وایی « افغانان باید هیڅګله د دیوالونو او خندوقو شاته پټ نشی، بلکه باید مخامخ مبارزه وکړی او د هیواد حفاظت وکړی»۲ د دغی ښځی مشوره چی د احمدخان د ژوند سرمشق او د ټولو بریاوو راز وو، خپل د مور دغه مشوره یی هم ومنله او د دغه پلان څخه لاس په سر شو.
په یوه بله واقعه کی، کله چی احمدشاه بابا د پانی پټ جګړه ګټی او د دهلی تخت فتح کوی، په کندهار کی په غلطه آوازه خپریږی ګواکی افغانی لښکر په پانی پت کی ماته خوړلی دی او احمدشاه بابا د جګړی څخه شاتګ کړی دی. په دی وخت کی زرغونه انا د کندهار خلک را غونډوی او خپله تاریخی وینا ورته کوی، هغی بری او ناکامی د خدای ج له طرفه بولی او وایی « ماته او بری د الله ج له طرفه دی، مګر که خبره د جګړی څخه د احمدخان شاتګ( عقب نشینی) وی، ما خپل زوی خپله روزلی دی، او دهرچا څخه یی ښه پیږنم، هغه [ احمد] د جګړی څخه هیڅکله هم نه شاته کیږی، او باید موږ او تاسی په ګډه سره د خپلو زامنو د شهادت سوګ پرځای کړو». (محقق عبدالرحیم بختانی، نقش زنان در امور مملکت).
د تیمورشاه د مور د حکمرانی او اداری په هکله استاد عزیزالدین وکیلی پوپلزایی د (تیمورشاه درانی) په کتاب کی په یوه برخه کی داسی لیکی، « معظمه ملکه د احمدشاه بابا میرمنه خپل په عهد کی د عالیه سلطنتی صفاتو درلودونکی وه، او دشاهی کورنی د حسن اداری خاونده وه، کله چی تیمورشاه د احمدشاه بابا په امر د هرات حاکم وګمارل شو، د احمدشاهی معظمه ملکه د خپل کشر زوی پرځآی د هرات ټولی اداری چاری پر مخ بیولی، ملکه معظمه د مستشار او متصدی په صفت د دولت د چارو وارسی کولی.
