د مکې مکرمې تاريخې ځايونه -حج معلومات
١. د محمد صلی الله عليه وسلم د زوکړې ځای:
هغه کور چې محمد صلی الله عليه وسلم په کې دې دنيا ته راغلی دی، مروه ته مخامخ او شعب ابي طالب ته نژدې موقعيت لري، د همدې شعب ابي طالب خوا او شا ته د محمدصلی الله عليه وسلم کورنۍ (بنوهاشم) اوسېدله.
په کال ١٣٧٠ هـ چې له ١٩٥٠ ميلادي سره سمون خوري، شيخ عباس قطان رحمه الله پر دغه ځای يو کتابتون جوړ کړی، چې دغه کتابتون د مسجد حرام ختيځې څنډې سره د تړلي سړک پر غاړه دی او د (مکتبة مکة المکرمة) په نوم نومول شوی دی.
يادونه: که څه هم دغه ځای د تاريخ له پلوه يو ځانګړی اهميت لري، خو دغه ځای ښکول، ديوالونو پورې يې نښتل يا د موخو تر لاسه کولو لپاره په دروازو يا کړکيو يې تارونه تړل، ټول هغه څه دي، چې شريعت کې هېڅ ځای نه لري او نه هم صحابه وو، تابعينو، تبع تابعينو يا نورو اولياوو داسې کړي دي.
٢. د حرا غار:
له مسجد حرام څخه نژدې څلور کيلو متره شمال لور ته د نور غره په سرکې حرا غار پرت دی، دغه غره ته د (نور) يا (حراء) غر ويل کيږي.
دغه غار د سمندر له سطحې څخه ٦٢١ متره او د ځمکې له سطحې څخه ٢٨١ متره لوړوالی لري، له ځمکې څخه دغه غار پورې نژدې يو ساعت مزل دی، دغار خوله شمال لوري ته ده او د غار منځنی واټن يوازې ٦٠سانتي متره دی اوږدوالی يې درې متره، لوړوالی يې دوه متره او پلنوالی يې په کوم ځای کې زيات او په کوم ځای کې کم دی، چې تر ټولو زيات پلنوالی يې ١،٣٠ متروته رسيږي.
دغه غار کې دوه کسان يو په بل پسې په ولاړه لمونځ کولای شي او د غار ښي خواته يو تن په ناسته لمونځ کولای شي.
دغه غار کې محمد صلی الله عليه وسلم له بعثت نه مخکې د الله جل جلاله عبادت کاوه او په همدې غار کې جبرائيل امين د وحي لومړني آيتونه (د العلق لومړي پنځه آیتونه) محمد صلی الله عليه وسلم ته راوړي وو.
٣. ثور غار :
دغه غار د ثور په غره کې پرته ده، کوم چې له مسجد الحرام څخه د ٤ کيلو مترو په واټن پروت دی، دغه غار د سمندر له سطحې څخه ٧٥٨ متره او دځمکې له سطحې څخه ٤٥٨ متره لوړه ده، د ثور غار داخلي لوړوالی ١،٢٥ متره، اوږدوالی او پلنوالی يې ٣،٥ متره دی.
ثور غار دوه خولې لري، يوه خوله يې لويديځه څنډه کې ده، چې له همدې څخه محمد صلی الله عليه وسلم دهجرت په وخت کې ننوتی و او بله خوله يې ختيځه څنډه کې ده، چې دغه خوله يې له لويدځې خولې څخه زياته پراخه ده او د دواړو خولو ترمنځ واټن يې ٥،٣متره دی.
دغه غار د ثور غره له څوکې څخه يو څه ټيټ پروت دی اوله ځمکې څخه غار ته نژدې يو نيم ساعت مزل دی، په همدې غار کې د هجرت په وخت کې محمد صلی الله عليه وسلم او ابوبکرصديق رضی الله عنه درې شپې تېرې کړې وې.
٤. مسجد بيعت:
دا جومات په هغه ځای جوړ کړل شوی دی، چېرې، چې د نبوت په دولسم کال چې ٦٢١م سره سمون خوري د مدينې خلکو سره لومړی بيعت وکړل شو، چې دغه بيعت کې د مدينې دوولسو تنو ګډون کړی و اوبيا ترې وروسته د نبوت په ديارلسم کال چې ٦٢٢م سره سمون خوري د مدينې دوه اويا کسانو محمد صلی الله عليه وسلم سره بيعت وکړ، چې ورسره د اسلام وړانګې په مدينه کې خپرې ا ومدينه د مسلمانانو خوندي ټاټوبی وګرځېد.
دعباسيانو خليفه ابو جعفر منصور په ١٤٤هـ چې ٧٦١م سره سمون خوري پر دغه ځای يو جومات ودان کړ، چې ددغه جومات د نوم تخته د مسجد قبلې دېوال کې لګول شوې ده.
دغه مسجد له جمراتو څخه نژدې ٣٠٠ متره لرې د غره په لمن کې پروت دی.
٥. مسجد جن:
دغه جومات مسجد الحرام څخه د مکې هدېرې جنت المعلی ته پر لاره واقع دی.
دې جومات ته مسجد جن ځکه ويل کيږي، چې دلته د پېريانو يو ټولی د محمد صلی الله عليه وسلم په لاس مسلمانان شول، په دغه ځای کې محمد صلی الله عليه وسلم سره عبد الله بن مسعود رضی الله عنه هم و.
په زړه مو وي، چې د طائف له سفر څخه د ستنيدو پر وخت نخله نومي ځای کې هم د محمد صلی الله عليه وسلم په لاس پېريان مسلمانان شوي دي. دمسجد جن دویم نوم مسجد حرس دی.
٦. مسجد راية (دبيرغ جومات):
ابن هشام ليکلي دي چې د مکې د فتحې په ورځ محمد صلی الله عليه وسلم مکې ته له پورتنۍ خوا څخه ننووت او هماغلته محمد صلی الله عليه وسلم ته خيمه ولګول شوه. دغه ځای کې د عباس رضی الله عنه زامنو عبد الله بن عباس بن محمد بن علي بن عبد الله بن عباس (يو جومات ودان کړ، چې دغه جومات مسجد راية) ويل کيږي او راية په عربي ژبه کې بيرغ ته وايي.
٧. مسجد شجرة (د ونې جومات)
امام ازرقي رحمه الله ليکلي دي، چې د شجرې جومات مسجدجن ته مخامخ دی.
د دې جومات په اړه ويل کيږي، چې په هغه ځای باندې ودان شوی دی، کوم ځای کې چې محمد صلی الله عليه وسلم ونې ته بلنه ورکړه څو خواته يې ورشي او هغه ونه يې خواته ولاړه او بيا محمد صلی الله عليه وسلم ورته بېرته خپل ځای ته د تللو وويل.
٨. مسجد خالد بن وليد:
د مکې د فتحې په ورځ محمد صلی الله عليه وسلم خالد بن وليد ته وويل چې مکې ته له لاندينۍ لارې ننوځي او (الليط) نومي سيمه (اوسني جرول) کې اسلامي بيرغ ولګوئ، نو په کوم ځای کې چې خالد بن وليد بيرغ لګولی دی هماغه ځای کې يو جومات رغول شوی دی، چې د خالد بن وليد په نوم مشهور دی او جومات ته نژدې سړک هم د خالد بن وليد په نوم نومول شوی دی.
دغه جومات د (حارة الباب ريع الرسام) نومي سيمه کې موقعيت لري، چې په کال ١٩٥٨م کې بيا ورغول شو.
٩. مسجد صغرة:
دغه جومات د عرفات رحمت غره په لمن کې ښي خواته يو څه له ځمکې څخه پورته موقعيت لري، په همدې ځای کې محمد صلی الله عليه وسلم قصوا نومي اوښه باندې ناست دعاوې يې کولې په همدې ځای کې دغه آيت نازل شوی دی: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.
١٠. جبل الرحمة:
دغه وړوکی غر په عرفات کې له نمرې جومات څخه په يونيم کيلو مترو واټن د اووم اړو اتم نمبر سرکونو ترمنځ پروت دی، الال، نابت او قرين هم دجبل رحمت نومونه دي.
١١. المعلی هديرة:
المعلی هديره د مکې له لرغونو ځايونو څخه يو ځای دی، دغه هديره د مسجد الحرام ختيځ لور ته د يو غره په بيخ کې پرته ده، په همدې هديره کې د مؤمنانو مور خديجې رضی الله عنها مزار دی، سربېره پر دې نژدې شپږ زره صحابه، بې شمېره علماء او صلحاء همدلته دفن دي.
١٢. د خديجې رضی الله عنها کور:
دغه کور (شارع الصاغة) کې موقعيت لري، د سړک دواړه غاړو ته د زرګري دوکانونه دي، چې اوسمهال دغه ځای د فاطمة رضی الله عنها د زوکړې ځای باندې مشهور دی.
په همدې ځای کې خديجې رضی الله عنها سره د محمد صلی الله عليه وسلم واده وشو او په همدې ځای کې د محمد صلی الله عليه وسلم څلور واړه لوڼې او دوه زامن قاسم او عبد الله پيدا شوي دي.
خديجې رضی الله عنها له وفات وروسته هم محمد صلی الله عليه وسلم همدلته اوسېده، په همدې کور کې د محمد صلی الله عليه وسلم يوه ځانګړې خونه وه، چې عبادت به يې په کې کاوه او په همدې خونه کې پرې وحي راتلله.
١٣. مسجد تنعيم (مسجد عائشة):
مسجد عائشة تنعيم نومي ځای کې موقعيت لري، تنعيم د حرم له پولو څخه د باندې دی.
د خدای په امانۍ حج(حجة الوداع) کې محمد صلی الله عليه وسلم عائشة رضی الله عنها ته له همدې ځای څخه د عمرې د احرام تړلو امر کړی و، همدې ځای ته نژدې دغه جومات رغول شوی دی، چې له همدې څخه د عمرې احرام تړل مستحب دي.
١٤. مسجد حديبية:
اوس مهال دغه ځای (شميسية) نوميږي، محمد صلی الله عليه وسلم په همدې ځای کې شل ورځې اوسېدلی و.
١٥. مسجد جعرانة :
د خدای په امانۍ حج (حجة الوداع) کې محمد صلی الله عليه وسلم له همدې ځای څخه دعمرې احرام تړلی و، دغه ځای هم د حرم په پولو موقعيت لري، د همدې مسجد خواته يو څاه ده ، چې اوبه يې د ګردو ډبرو ته شفا دي.
له دې ځای څخه هم خلک د عمرې احرام تړي ، د تنعيم په پرتله دغه ځای لرې دی.
١٦. مسجد خيف :
د منی تر ټولو لوی جومات مسجد خيف دی، خيف په لغت کې دغره لمن ته وايي او دې جومات ته مسجد خيف ځکه ويل کيږي، چې دغره په لمن کې پروت دی.
د همدې جومات په منځ کې محمد صلی الله عليه وسلم خيمه لګولې وه او همدلته محمد صلی الله عليه وسلم پنځه لمونځو(د اتمې ذوالحجې د ماسپښين، مازديګر، ماښام، ماخوستن او دنهمې ذوالحجې د سهار لمونځونه) ادا کړي وو.
١٧. د مرسلات سمڅه:
په منی کې دمسجد خيف سويل ته د (صفائح) غره په لمن کې يو وړوکی غار دی، چې محمد صلی الله عليه وسلم د همدې غره په سيوري کې ويده شو او بيا چې کله سمڅې ته ولاړ، د مرسلات سورت پرې نازل شو، نو ځکه دغې سمڅې ته د مرسلات سمڅه وايي.
١٨. مسجد نمرة:
دغه جومات د عرفات په (عرنة) ناو کې موقعيت لري او دغه ځای ته نمره ويل کيږي، ځکه جومات هم په همدې نوم ونومول شو.
دغه جومات د حرم له پولو او دغه راز څه برخه يې د عرفات له پولو وتلې ده.
په همدې جومات کې محمد صلی الله عليه وسلم د عرفې د ورځې د ماسپښين او مازديګر لمونځونه يو ځای ادا کړل او وروسته جبل رحمت ته ولاړ او زوال څخه تر لمر لوېدلو هماغلته ودرېد.
١٩. مسجد مزدلفة:
د مزدلفې په شپې چې محمد صلی الله عليه وسلم په کوم ځای کې عبادت کړی، په همغه ځای دغه جومات جوړ شوی دی، چې مسلمانانوته هغه تير تاريخ په زړه کوي، دغه راز دغه جومات ته مشعرالحرام جومات هم ويل کيږي.
٢٠. مسجد عقبة:
مکې څخه د منی په لور دغه جومات د منی په لومړي سړک موقعيت لري، په همدې ځای کې د محمد صلی الله عليه وسلم د تره عباس بن عبد المطلب په شتون کې د مدينې انصارو محمد صلی الله عليه سلم سره بيعت کړی و، چې له همدې کبله ورته مسجد بيعت ويل کيږي.
٢١. مسجد منی:
دغه جومات د جمره صغری او وسطی په منځ کې عرفات ته دتلونکې لارې ښي خواته موقعيت لري، په همدې جومات کې محمد صلی الله عليه سلم د لوی اختر لمونځ کړی و او همدلته يې د قرباني څاروي حلال کړي وو.
٢٢.وادي محسر:
د منی او مزدلفه تر منځ هغه ځای چې الله جل جلاله په کې د (ابرهه) د فيلانو لښکر له منځه وړی و، د هغه پېښې يادونه الفيل سورت کې شوې ده، سنت ده چې حاجيان د محسر ناو کې په چټکۍ مزل وکړي.
