د طنز ليکلو تخنيکونه
ټول پوهېږو چې غالۍ له وړيو جوړه شوې، خو دا چې له وړيو څخه تارونه څنګه جوړ شوي، څنګه رنګ شوي او بيا دا تارونه څنګه سره اوبدل شوي د غالۍ اوبدونکي ځانګړي تخنيکونه (Techniques) بلل کېږي. د غالۍ رنګ، ګلان، د ګلانو ډولونه، د ګلانو او رنګونو تناسب او نور ظرافتونه د ځانګړو تخنيکونو محصول بلل کېږي.
موږ مخکې وويل چې طنز له دوو اساسي توکو څخه جوړ دی چې يو خندوونکی انځور او بل انتقاد دی، خو په دې بحث کې زموږ موضوع دا ده چې په ليکنه کې انتقاد او خندوونکی انځور يا ظرافت څنګه په هنري ډول سره وګنډو؟ د هر رکن مقدار او د دې دوو ارکانو تر منځ تناسب څنګه په پام کې ونيسو؟
عبدالنافع همت
لکه څنګه چې يو انځورګر د خپل هنري اثر د تخليق لپاره رنګونه کاروي، دغه ډول يو اديب له لفظونو څخه کار اخلي. دا چې الفاظ بايد څنګه وکارول شي بېلابېل تخنيکونه لري چې ادبي صنعتونه هم ورته ويلای شو. په ادبياتو کې ادبي صنعتونه خورا اوږد بحث او ډېر ډولونه لري، خو موږ په دې بحث کې يو څو ادبي صنعتونه را اخلو او د طنز په رڼا کې يې تشريح کوو.د يادونې وړ ده چې دا صنعتونه د طنز تر څنګ په کوميډي، هزل او هجوه کې هم کارول کېږي.
۱: پېښې (Parody) :
هغه ادبي تقليد چې په هغه کې د يوه اصلي اثر شکلي او سبکي ځانګړتياوي خوندي، خو محتوا او موضوع يې بدلون موندلی وي پېښې يا پاروډي نومېږي. د دې تخنيک له مخې په يوه مشهور او پخواني قالب کې نوې محتوا وړاندې کېږي چې نوې محتوا د انتقاد او زوړ قالب د خندولو لپاره غوره کېږي. نوې نسخه داسې نښې نښانې لري چې سړي ته پخوانۍ نسخه وريادوي. کله چې د نوي او پخوانۍ نسخې تر منځ توپيرونو ته د خلکو پام ورواوړي، نو خندا ورځي. (۱) پاروډي څلور ډولونه لري چې دلته يې هر ډول په لنډ ډول تشريح کوو:
الف: د ادبي سبک پېښې:
د سبک پېښې ډېره دود او ډېر لوستونکي لري. تر دې مهاله په پښتو کې د ګڼ شمېر هنري اثارو سبکونه پاروډي شوي دي. لکه متلونه، لنډۍ، وياړنه، بابولاله، نشرح ، د موسيقۍ کمپوزونه او داسې نور. په پښتو ژبه کې تر ټولو لرغونی لاسته راغلی هنري اثر د امير کروړ وياړنه ده. امير کروړ د امير پولاد زوی او په دوهمه هجري پېړۍ کې يې د اوسني غور او څېرمه سيمې تر ولاک لاندې وي. اميرکروړ له خپل پلار سره په څو جګړو کې برخه اخيستې او ډېرې جګړې يې ګټلي دي. دی د جنګي اتلوالۍ تر څنګ شاعر هم و چې خپلې جنګي سوبې په يوه وياړنه کې يادې کړي دي. (۲)
دوولس سوه کاله وروسته په غور کې يو ستر ناورين پېښ شو. د (۱۳۹۴ ش کال) د لړم په مياشت کې يوه شل کلنه مېرمن چې رخشانه نومېده يو چا ته په زوره واده شوه، خو رخشانې دا واده و نه مانه او د خپلې خوښې يو ځوان يې خوښ کړ. په دې ډول د خلکو له خوا په هغې پورې د زنا تور پورې او هغه يې د صحرايي محاکمې په نتيجه کې سنګسار کړه چې دې سنګسار په ملي او نړيواله کچه غبرګونونه راوپارول. تکړه ليکوال او شاعر محمديار يار د امير کروړ د وياړنې د سبک پاروډي او د هنر په ژبه غبرګون وښود. د ښاغلي يار شعر تر ډېره بريده هجويه بڼه لري چې په دې ډول دی:
ﻭ ﺭﺧﺸﺎﻧﯥ ﺗﻪ ﺩ ﺍﻣﯿﺮ ﮐﺮﻭړ ﺩ ﺯﻭﯼ ﻭﯾﺎړﻧﻪ
ﺯﻩ ﯾﻢ ﺯﻣﺮﯼ ﺑﻞ ﺩ سنګسار ﺩﺍﺳﯥ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
ﺩ ﻏﻮﺭ ﭘﻪ ﻏﯧږ ﮐﯥ ﺭﺧﺸﺎﻧﯥ ﺗﻪ ﺑﻞ ﺍﺟﻞ ﻧﺴﺘﻪ
ﺩﺍﺳﯥ ﻏﻮﺑﻞ ﻧﺴﺘﻪ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺩ ﺷﻬﻮﺕ ﻏﺸﻲ ﻣﯥ ﺑﺮېښنا ځي پر ښځمنو باندې
ﭘﻪ ﮊﻭﺑﻠﻪ ﯾﻮﻧﻢ ﯾﺮﻏﺎﻟﻢ ﭘﺮ ﻧﺎﻣﻮﺳﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ
ﭘﺮ ﻋﻔﺘﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺯﻣﺎ ﺩ ﻭﺣﺸﺖ ﭘﺮ ﺧﻮﻝ ﺗﺎﻭﯦږﻱ ﺩﻭږﺧﻮﻧﻪ ﺍﻫﺎړ
ﺩ ﻏﻮﺭ ﻏﺮﻭﺭ ﻣﯥ ﭘښو ﮐﯥ ﭘﺮﻭﺕ ﺩﯼ ﻏﺮﻕ ﭘﻪ ﻭﯾﻨﻮ ﻟﺘﺎړ
ﮐړﻡ ﺍﯾﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﺍﻭﺟﺎړ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺯﻣﺎ ﺩ ﺗﺮﻭﺭ ﺗﺮ ﺗﻮﺭﯤ ﻻﻧﺪﯤ ﺩﯼ ﻫﺮﺍﺕ ﻭ تخار
ﮐړﻡ ﺩ ﮐﺎﺑﻞ ﺍﻭ ﺳﺮﭘﻞ ﭘﯧﻐﻠﺘﻮﺑﻮﻧﻪ سنګسار
ﮐﻮﻱ ﺍﺑﻠﯿﺲ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
اوښکې ﻟﻪ ﺳﺘﺮګور ﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩ ﭘﺎﮐﯥ ﻣﻮﺭ ﺑﻬﻮﻡ
ﭘﻪ ﻫﺮﯾﺮﻭﺩ، ﺁﻣﻮ، ﺍﺭﻏﻨﺪ، ﮐﻮﻧړ ﮐﯥ ﺍﻭﺭ بهوم
ﻭﯾﻨﯥ ﻫﺮ ﻟﻮﺭ ﺑﻬﻮﻡ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺩ ﮐﻨﺪﺯ ﺳﻮﺑﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﺣﮑﻢ ﺩ ﻻﻫﻮﺭ ﻭﮐړﻩ
په ټيټو سترګو، سرټيټي مې د دې ورور وکړه
ﺳﭙﮑﻪ ﻣﯥ ﻣﻮﺭ ﻭﮐړﻩ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺧﭙﻠﻮ ﻭګړﻭ ﻟﺮﻩ ﻏﻮﺭ ﮐﯥ ﻟﻮﯼ ﭘﯧﻐﻮﺭ ﺟﻮړﻭﻡ
د خور پر سترګو سوداګر ګرځوم شور جوړوم
ﺩ ﺩﯾﻦ ﺍنځور ﺟﻮړﻭﻡ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠﮑﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻗﻬﺮ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺯړﻩ ﻧﻪ کوم
دوی په پردي سوټي وهم ښه يې ځپنه کوم
ﮐﻮﺭ ﯾﯥ ﺳﻮځنه ﮐﻮﻡ
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ
***
ﺩ ﻏﻮﺭ ﺩ ﻏﺮﻭﻧﻮ ﭘﺮ ﻏﺮﻭﺭ ﮐﻮﻡ ﻏﻮﺑﻞ ﻭ ﯾﺮﻏﺎﻝ
ﻧړۍ ﺗﻪ ښيم ﻧﻨﺪﺍﺭﻩ ﺩ ﺧﭙﻞ ﻭﺣﺸﺖ ﻭ ﻗﺘﺎﻝ
په ورځو، شپو، مياشتو کال
ﻟﻪ ﻣﺎ ﺍﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ.
ب: د خبرو، اواز او حرکاتو پېښې:
هر انسان جلا اواز، د خبرو کولو انداز او خبرو کولو پر مهال ځانګړي حرکات (Body language) لري. په دې ډول تخنيک کې د يوه مشهور شخص د اواز، خبرو کولو ډول او حرکاتو پېښې کېږي چې دا ډول تخنيک تر ډېره بريده په تمثيلي هنر کې کارول کېږي. ځينې ممثلين يا ناټکيان د خپل هېواد يا نړۍ مشهورو اشخاصو د اواز، خبرو او حرکاتو پېښې کوي چې ډېر مينه وال لري. ځينې حيوانات هم داسې روزل شوي چې د انسانانو پېښې وکړي، مثلا آس اتڼ کوي، بيزو د انسان په ډول پر دوو پښو ځي يا د خپل خاوند له سر څخه سپږي راباسي. دغه ډول يو شمېر ممثلين هم د حيواناتو د اواز او حرکاتو پېښې کوي، مثلا پر څلورو ځي يا د سپي په شان غاپي.
ج: د جامو او سينګار پېښې(Travesty) :
په دې ډول تخنيک کې يو څوک د يوه مشهور شخص په ډول کالي اغوندي او ځان هغسي جوړوي. مثلا چارلي چاپلين به خپل برېتونه او نور لباس د هيټلر پر ډول جوړاوه او بيا به يې داسې حرکات کول چې هټلر مسخره او سپک کړي.
د: د فکر او دريځ پېښې(Burlesque) :
په دې ډول تخنيک کې د يوه مشهور شخص د فکر او دريځ پېښې کېږي او معمولا يو څوک د خپل ظاهري جوړښت خلاف دريځ غوره کوي. مثلا يو موړ او شتمن سړی د سوالګرانو غوندې موقف نيسي يا دا چې يو څوک د بڼې له مخې سوالګر او بېوزله ښکاري، خو ناڅاپه څرګنده شي چې نوموړی ډېر شتمن سړی دی يا د پوهنتون استاد په ټولګي کې د پوډري غوندې خبرې کوي يا پوډري سټيج ته پورته شي او د پوهنتون د استاد يا سياستوال غوندې وينا پيل کړي.
۲: ګروټيسک (Grotesque) :
په دې تخنيک کې کرکټرونه د خندا تر څنګ لوستونکي ډاروي هم. پخوا له دې تخنيک څخه يوازې په کارټون کې کار اخيستل کېده، مثلا انسان ته به يې لکۍ، اوږده غاښونه، ښکرونه، ببر وېښتان، اوږده غوږونه او ډاروونکې څېره ورکوله، خو اوس دې تخنيک د هنر نورو برخو ته هم لاره موندلې ده. ګروټيسک د کوميډي او تراژيدۍ، خيال او واقعيت مشترک انځور دی. د دې تخنيک په مرسته کولای شو چې يو خندوونکی تخيل له واقعيت سره وتړو.
د نامتو روسي ليکوال يوګني زمياتين (Yevgeny Zamyatin) طنزي رومان چې ( د قضا او قدر هګۍ) نومېږي د همدې تخنيک په مرسته ليکل شوی دی. د دې رومان مرکزي کرکټر د ژويوپوهنې (Zoology) يو پروفيسر دی چې (پرسيکوف) نومېږي. نوموړی غواړي يوه سوربخونه شعاع کشف او بيا د دې شعاع په مرسته د ژونديو موجوداتو بدن لوی کړي. باالاخره بريالی کېږي چې ډېرې لویې چرګې توليد کړي. دا چرګې خورا لويې هګۍ اچوي، خو يوه ورځ ناببره له دې هګيو څخه ډېر غټ چرګان، ماران، سمسارې او نور حيوانات راوزي او پروفيسر خوري. (۳)
د يو زر و يوه شپه نکلونو يوه برخه (د سيندباد سفرونه) نومېږي. په دې نکلونو کې سيندباد د خپل سفر خاطرات خپل يوه مېلمه ته بيانوي. دی د خپل سفر په بهير کې له داسې ژونديو موجوداتو سره مخ کېږي چې عجيب او غريب جولې او بڼې لري. مثلا يوه برخه يې داسي ده: (( په يوه جزيره کې مو يوه لويه ماڼۍ وليده. ماڼۍ ته چې ورننوتو،نو ناببره مو يو لوی دېب (دېو) مخ ته ودرېد. دېب تک تور او لکه يوه جګه ونه دومره لوړ و. سر يې د سپي او غوږونه يې ډېر اوږده او پر اوږو پراته وو، يوازې يوه سترګه يې درلوده چې هغه هم د پزې پر سر وه)). (۴)
په وروستيو کې د ګروټيسک تخنيک سينمايي هنر ته هم لار موندلې او د دې تخنيک په مرسته ګڼ شمېر کارټوني فيلمونه جوړ شوي دي لکه د شريک (Shrek) کارټوني فيلم چې مرکزي کرکټر يې له جسمي پلوه عجيب او غريب جوړښت لري. د متضادو عناصرو ګډ انځور، خندا، ډار ، مبالغه او غير عادي حالتونه د ګروټيسک عمده ځانګړتياوي بلل کېږي.
۳: د ژويو نکلونه (Fable):
نکلونه ډېر لرغونی تاريخ او د ملتونو په شفاهي ادب کې خورا لوړ مقام لري لکه د لرغوني يونان، روم، هند او مصر شفاهي ادبيات. تر ميلاد اته پېړۍ مخکې د لرغوني يونان په ادبياتو کې نکلونو وړ ځای درلود، چې د هيسوډ (Hesiod) نومي شاعر په اثارو کې د باز او بلبل کيسه يې يوه بېلګه ده. نکلونه نه يوازې دا چې په شفاهي بڼه له يوه نسل څخه بل نسل ته لېږل شوي او په دې ډول يې زرګونه کاله ژوند کړی، بلکې يو شمېر نکلونه ليکوالو هم ليکلي چې ځينو يې دا کار د سياسي او اجتماعي هدفونو لپاره کړی دی.(۵)
پخوانيو خلکو د سياسي، اجتماعي، فرهنګي او اقتصادي مسايلو په اړه خپل نظريات په کيسو او افسانو کې خوندي کول. د دې ډول اثارو کيسو چې يوه بېلګه يې (کليله او دمنه ) کتاب دی چې د لرغوني اريايي دورې افسانې پکې خوندي شوي. دا نکلونه په هندوستان کې (ويشنو سارما) په سانسکريټ ژبه راغونډ او د (پنچه تانتره) په نوم شهرت لري. دا کتاب چې اکثره کرکټرونه يې حيوانان او تعليمي پيغامونه لري، له سانسکريټ څخه په پهلوي ژبه ترجمه او په دې ډول يې اسلامي هېوادونو ته لاره وموندله. (۶)
نکلونه ځکه زرګونه کاله وروسته هم ډېر مينه وال لري چې اکثره کرکټرونه يې ژوي او د کرکټرونو تر څنګ کشمکش، پېښې او چاپېريال خلاف العاده انځورو وړاندې کوي او په دې ډول د تعجب، خندا او تلوسې سبب کېږي. نوي داستاني اثار که څه هم ځينې يې رښتيا او يا رښتيا ته ورته او انساني عقل يې مني، خو په واقعي کيسو کې هم ژوي د سېمبولونو په توګه کارېږي او په کيسه کې د تخيل تومنه پيدا کوي. په معاصر داستاني ادب په تېره بيا طنز کې حيواني کرکټرونه جوړول د طنز له برياليو تخنيکونو څخه ګڼل کېږي. لکه څنګه چې د ژويو نکلونه ډېر لرغوني دي دغه ډول د همدې تخنيک له مخې ليکل شوي اثار هم اوږد تاريخ لري چې د اريستوفان (مرغان) او (چونګوښې) نومي اثار يې ښې بېلګې دي.
په شلمه پېړۍ کې انګرېز طنز ليکوال جورج آرويل (George Orwell) د ځناورو فارم نومي طنزي ناول هم يوه ښه بېلګه ده. دا کتاب يوه سياسي او اجتماعي کيسه ده چې کرکټرونه يې حيوانان دي. په کيسه کې سرکوزان د څو نورو حيوانانو په مرسته انقلاب کوي او د فارم خاوند چې انسان او (جونز) نومېږي له فارم څخه شړي او د فارم ټول واک په لاس کې اخلي. وروسته واکمنه ډله يو د بل په شکنجه کولو او وژلو پيل کوي. دا کتاب چې پر کمونيزم نقد او د پخواني شوروي اتحاد سېمبوليک انځور بلل کېږي، خورا مشهور اثر او د نړۍ په څو ژبو ترجمه شوی دی. (۷)
په پښتو ژبه کې (سپي څنګه مډالونه وګټل؟) طنز کرکټرونه هم حيوانان دي. دا داستان د دوو سپيو خاطرات دي چې يو سپی (جنرال براون جيټ) او په افغانستان کې د امريکا له نظامي قواوو سره کار کوي او بل سپی (چارچشمه) نومېږي چې په کابل کې ژوند کوي. د جنرال جيټ وروستۍ دنده د جمهوري رياست په ماڼۍ (ارګ) کې د خلکو تلاشي کول دي.
يوه ورځ چارچشمه تر يوې سوړې ارګ ته ورننوزي او له جنرال جيټ سره ويني. جنرال جيټ له چارچشمه سره خواخوږي ښکاره کوي، خپلې ځانګړي کوټې ته يې بيايي، اوبه او ډوډۍ ورکوي او بيا د زړه خواله سره کوي. داستان د ګوانتنامو، ابوغريب، باګرام او کندهار په زندانونو کې د امريکايي عسکرو ظلمونه او کابل کې د جهادي تنظيمونو خپلمنځي جګړې او ناخوالي انځوروي. ( ۸)
۴: خيالي نړۍ (Utopia) :
دې تخنيک ته په فارسي کې (ارمان شهر) وايي او معمولا په داستاني طنزونو کې کارول کېږي. په دې ډول داستانونو کې کرکټرونه، چاپېريال، مهال، خبرې، کشمکش، پېښې او داسې نور اړخونه خارق العاده او غير طبيعي وي. له دې تخنيک څخه د لومړي ځل لپاره تر ميلاد (۱۲۰) کاله مخکې يوناني مورخ او ليکوال (لوسيان) کار اخيستی دی. د لوسيان داستان د (هيرودت) او (هومر) د سبک له مخې پاروډي شوی چې داسې پيل کېږي:
((موږ له خپلو پنځوسو ملګرو سره په سمندر کې سفر پيل کړ. اتيا ورځې وروسته مو کښتۍ يوې داسې جزيرې ته ورسېده چې له عجيبه رازونو څخه ډکه وه. له يوه ډبرليک څخه پوه شوو چې (هراکلس) تر دې ځايه پورې هم راغلی دی )). په دې داستان کې نورې عجيبه پېښې هم راغلي دي، مثلا وايي چې (( يوه زوروره دوړدوړکه (بړبوکۍ) راغله او زموږ کښتۍ يې هوا ته پورته کړه. په هوا کې پورته کېدو، پورته کېدو، پورته کېدو چې اخير سپوږمۍته ورسېدو. هلته مو وليدل چې د سپوږمۍ اوسېدونکي پر غټو غټو مرغانو سپاره او د لمر له اوسېدونکو سره د يوه ستوري د ملکيت پر سر په جګړه بوخت دي.
په پای کې زموږ کښتۍ بيرته سمندر ته راکښته او يوه نهنګ ژوندۍ تر ستوني تېره کړه. د نهنګ په خېټه کې یو سمندر اوبه ولاړې وې. د سمندر په منځ کې مو يوه جزيره وليده چې ځنګله غوندې په ګڼو ونو پټه وه. سمدلاسه په منډه جزيرې ته ورغلو او هلته پټ شولو. يو څه وخت وروسته مو زړه تنګ او په جزيره کې مو ونو ته اور واچاوه. د نهنګ نس د ځنګله د اور په لمبو وسوځېد او موږ يې تر خوله بيرته راوغورځولو)). په سمندر کې دا سفر دوام کوي او د (اوديسه) غوندې يوې عجيبه نړۍ ته رسېږي. داستان له مبالغې، درواغو او خيالي انځورونو څخه ډک دی. لوسيان غوښتي چې په خپل دې طنز سره د خپل وخت سيلانيان مسخره او درواغجن وښيي. (۹)
ماخذونه:
۱: نوراني، جلال، پرودی و پرودی سازان،۱۳۹۰ش کال، ميوند خپرندويه ټولنه، ۳-۴ مخونه
۲: نوراني، جلال، ګروتيسک، ۱۳۹۰ش کال، ميوند خپرندويه ټولنه، کابل ۱۱- ۴۴ مخونه
۳: هوتک، محمد، پټه خزانه، ۱۳۳۹ه ش کال، د پوهنې وزارت، کابل ۳۰ – ۳۲ مخونه
۴: حليم، صفيه، د سندباد اووه سفرونه ۱۹۹۴م کال، ، پېښور، ۱۵ مخ
۵: شينواری، دوست، د ادب د تيورۍ اساسونه، ۱۸۹ – ۱۹۱ مخونه
۶: زېری، صالح محمد، کليله او دمنه(پښتو ژباړه) ۱۳۹۰ش کال، علامه رشاد خپرندويه ټولنه، ۲۰ – ۲۱ مخونه
۷: آرويل، جورج ، ژوبڼ، د ميرزا عالم حميدي پښتو ژباړه، ۱۳۶۸ ميوند خپرندويه ټولنه، کابل
۸: همت، عبدالنافع، سپي څنګه مډالونه وګټل؟ ۱۳۸۶ش کال، نارنج خپرندويه ټولنه، کندهار، ۳۶ – ۵۱ مخونه
۹: نوراني، جلال، هنر طنز پردازی۱۳۹۱ش کال، بيهقي کتاب خپرولو موسسه ، ۴۹۵ – ۵۱۲ مخونه
دوهمه برخه
۵: آيروني(Irony)
آيروني هغه طنز ته ويل کې چې د کنايې صنعت پکې کارول شوی وي. آيروني د طنز ليکلو لپاره تر ټولو غوره، موثر او ګټور تخنيک دی. مشهور امريکايي ليکوال (چارلزبرسلر) وايي چې آيروني د کلماتو داسې استعمال ته وايي چې په ښکاره يو مطلب ورڅخه څرګندېږي، خو په واقعيت کې د دې کلماتو برعکس مطلب ورڅخه مراد وي. د آيروني اساسي ځانګړتيا د ظاهر او باطن تر منځ تضاد دی. په دې تخنيک کې يو کرکټر په خوله يو څه وايي، خو واقعيت هغه دی چې دی يې نه وايي. (۱)
(افغانستان ته د نوبل جايزه ورکول کېږي) طنز هم د آيروني تخنيک له مخې ليکل شوی دی.
ولسمشر يو کميسيون ته وظیفه سپارلې وي چې له فقر او بېوزلۍ سره د مبارزې کولو لپاره پلان جوړ کړي. د دې طنز يوه برخه داسې ده: ((د کميسيون مشر د غونډې پر مهال لکه مار ته چې شپېلۍ ووهې غاړه اوږده کړه او ويې ويل : که
عبدالنافع همت
په افغانستان کې غريبي نه وای، نو غربت به هم نه وای. زما په فکر ترڅو چې مو په افغانستان کې غريبي نه وي ختم کړي، غربت به هيڅکله ختم نه شي. له دې خبرې سره سم د کميسيون ټولو غړو د تائيد په ډول چکچکې وکړې.
د دفاع وزارت استازې د خپلې نيکټايي غوټه ټينګه کړه او ويې ويل : دا خو واقعاً ډېر ښه نظر دی، خو ايا امريکا به په دې کار کې زموږ ملاتړ وکړي؟ دکميسيون مشر په خندا اوږې پورته واچولې او ويې ويل : ته هم عجيبه خبري کوې؟ امريکايان خپله هره ورځ پر غريبو خلکو بمبارۍ کوي او بل نو دا د غربت ختمولو لپاره تر ټولو اسانه او ارزانه لار ده. موږ وليدل چي کله موږ له شېرپور څخه غريب خلک وشړل، نو هلته غربت هم ختم شو. که موږ له هغوی سره مرستې کولای، نو ملينونو ډالرو ته اړتيا وه، خو اوس يوازې يوه بلډوزر دا اړتيا پوره کړه. له غربت سره د مبارزې کولو پلان اساسي ټکی دا دی چې ټول وزارتونه مکلف دي چې بېوزله خلک وځپي، کله چې بېوزلان ختم شول، غربت خپله ختم دی. د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت استازي يو وار د کميسيون مشر ته وکتل او بيا يې په ډډ اواز وويل: رئيس صاحب ډېر ښه وړانديز مو وکړ. تاسي ګورئ نړيوالې ټولنې له دې دومره ډېرو مرستو سره سره په افغانستان کي غربت ختم نه کړ، خو که موږ په خپلو لږو امکاناتو دا کار وکړ، زه باورلرم چې د سږکال د نوبل جايزه به خامخا افغانستان ته ورکړل شي)).(۲)
۶: تشبيه:
تشبيه عربي کلمه ده چې په لغت کې ورته والي ته وايي، خو د ادبي اصطلاح له مخې په يوه مانا کې د دوو شيانو ګډون تشبيه بلل کېږي. د تشبيه غرض يا هدف د مشبه تعريف، د حال بيان، ستايل او بديو ښکاره کول دي، خو په طنزي تشبيه کې هدف يوازې د مشبه بدوالی او مسخره کول وي. د تشبيه په تخنيک کې مبالغه راځي، مشبه له خپل تناسب څخه وزي او د خندا وړ ګرځي.(۳)
کله چې په طنز کې د يو منفي کرکټر ذهن، جسم او اجتماعي موقف له يو بد شي سره تشبيه شي، نو د خلکو سترګو ته هغه بد شی درېږي، له يوې خوا خندا ورځي او له بلې خوا يې منفي کرکټر په نظر کې سپک ايسي او قهر يې ورته راځي. د طنزي تشبيهاتو څو بېلګې ((د نصرو لالا واده)) نومي طنز کې موندلای شو:
نصرو لالا چې به پر لاره روان و، نو لکه کباړ بايسکل ټولو پرزو يې کړپی او غړنجی کاوه. د زنګنو تکليف يې هم درلود، لکه غورازه موټر بې له ټېله کولو نه چالانېده. عمر يې تر اويا کالو اوښتی و، خو دا چې د تارياکو په پيسو مست و، نو په ودونو نه مړېده او دا يې څلورم واده و. که څه هم درې نورې ښځې يې ژوندۍ او جوړې وې، خو نصرو لالا لکه پوډري په ډېرو ودونو روږدي شوی و.
کله چې د آئينه مصحف وخت راغی، نو ښځو نارې کړې چې هلک راولئ. نصرو لالا لکه زعفران له شرمه تک ژیړ واوښت، پر يوه او بل انډي شو، لکه موټر چې ګېر ته نه لوېږي، خر خر او غور غور يې پورته شو، خو بيا هم نه شوای ولاړېدای. په دې وخت کې يې ځوان زوی راغی او هغه يې په غېږ کې د ناوي خوني ته بوت. په لاره کې يې پښې لکه د الوتکې ټايرونه چې نه ايله کېږي هماغسي ټولې پاته وې.
نصرو لالا د شپاړس کلنې ناوي څنګ ته پر تخت ناست و. پر ژيړبخونه ږيره يې شنه نسوار داسې ځلېدل لکه د رسامۍ چټل نويسه کتابچه. لکه د پرتوګاښ لرګی داسې ډنګر و، د اس غوندې اوږد اوربوز يې د ناوې خوا ته ورکوږ کړی و. اوږده غوږونه يې داسې ښکارېدل لکه د رکشې دوې دروازې چې خلاصي پاته وي. د ناوي څنګه ته داسې ښکارېده لکه توره پيشي چې په سپينه نکلي پياله کې شيدې څټي.
نصرو لالا سګرېټی هم واهه، کله چې به يې خبرې کولې، نو د مستريانو خبره رينګ يې اواز کاوه او سږو يې هم ښه په درز کې شپېلۍ وهله. آئينه مصحف لا نه و پيل شوی چې زوم ټوخي شين کړ. ټوخی يې وار په وار پسې ډېرېده. له ټوخي سره به يې سر، اوږې او زنګنونه داسې په منظم ډول ښورېدل لکه ټرکټر چې چالان پاته وي او ميټکاټونه، ګېرونه او سټرينګ يې ښوري. د آئينه مصحف نندارچيانو، په تېره بيا خسرګنۍ ته دا اندېښنه ورولوېده چې داسي نه وي خدای مه کړه زوم له ټوخي سره يو ځای له بلې خوا هم وټوخي او پزه مو راپرې کړي.
سهار ملا اذان د نصرو لالا مشرې مږور د ناوي د خونې ور وټکاوه. د خونې له دننه څخه يوازې د نصرو لالا غړومبی اورېدل کېده. د خونې ور له ټکېدو سره سمدلاسه خلاص شو. د ناوي تر خوله د ځګونو نرۍ برېښنده ليکه د زرين بالښت خوا ته تللې او په ګرېوان کې يې په نسوارو لړلو پلاستيکي غاښونو يوه زامه نښتې وه. نصرو لالا لکه مست اوښ تر خوله ځګان بادول، په دې ځګونو کې يو و نيم زرين خالونه هم برېښېدل، تور او پنډ شونډان يې وښورول او د مږکانو ضد دوا خالي قطۍ ته يې اشاره وکړه: ورته وګوره! دې بدمرغې ځان خپله وواژه. خپل شل منه تارياک مې ارمان دي چې په ولور کې مي ورکړل.(۴)
۷: مبالغه (Exaggeration) :
مبالغه د ټولو ملتونو په ادبياتو کې ليدل کېږي. د دې صنعت لمن دومره لويه ده چې پر ادبياتو سربېره په مجسمه جوړونه، نقاشۍ او سينما کې هم کار ځنې اخيستل کېږي. کله چې يو شاعر يا ليکوال د يوه شي ښه والی يا بدوالی داسې حد ته ورسوي چې پېښېدل يې سخت، نادر يا ناممکن وي، مبالغه بلل کېږي. مبالغه پر درې ډوله ده لکه تبليغ، اغراق او غلو. په تبليغ کې د يوه شي تصديق يا تکذيب په داسې ډول کېږي چې تر اوسه پېښ شوی نه وي، خو د عقل او عادت له مخې امکان لري. په اغراق کې بيا د يو شي ستاينه يا غندل په دومره شدت سره شوې وي چې د عادت له مخې امکان نه لري، خو عقل يې مني. غلو بيادې ته وايي چې د يوه شي ستايل او غندل نه عقل مني او نه د عادت له مخې امکان لري.
څرنګه چې په طنز کې خلاف العاده انځور اساسي رکن دی، نو د مبالغې صنعت د دې کار لپاره خورا موثر او ګټور تخنيک بلل کېږي. په طنز کې مبالغه پر تبليغ، اغراق او غلو سربېره دوه نور ډولونه هم لري. دا ډولونه له دې دريو ډولونو سره تړاو لري چې يو لوی کول او بل کوچني کول دي. د دې تخنيک له مخې د ټولنې کوچني مسايل يا کوچني کرکټرونه خورا لوی ښودل کېږي او د ټولنې پام ورته رااړوي. طنز ليکوال له خپل قلم څخه ذره بين جوړوي او لوستونکو ته يوه کوچنۍ سپږه د فيل غوندې غټه ور ښيي. دغه ډول يو لوی زورواکی او شتمن سړی خوار او سپک ښيي. دا کار له څو لارو کېدای شي. يو دا چې په الفاظو کې په نيم يا سپک نوم ياد يادشي، لکه وزيرګی، پاچاګوټی، والي ګی، چټل خان، ملک وشمه او داسې نور نومونه او يا دا چې له لويو حيوانانو سره يې تشبيه او په دې ډول هغوی سپک معرفی کړو. بله لار يې دا ده چې هغوی ته ځينې سپک اصطلاحات منسوب کړو لکه د کاغذه دېب، فيل دی په خولفه تړلی دی او داسې نور. بله لار يې دا ه چې هغوی په خپل عملي موقف او ژوند کې ناکام، کوچني او سپک وښيو. (۵)
افغان طنز ليکوال ښاغلی حميد مفيد چې په المان کې اوسېږي او په دري ژبه طنزونه ليکي، له دې تخنيک څخه خورا په ماهرانه ډول کار اخلي. د بېلګې په ډول به د نوموړي له (ادم اوپن) اثر څخه يو طنز راواخلو: (( د المان د هامبورګ ښار په يوه مجلل هوټل کې پرتمينه او شانداره غونډه روانه ده. د هامبورګ ښاروال خورا په قاف او لام او فاتحانه انداز خبرې کوي. په غونډه کې د ماسکو، رياض، نيويارک او نورو لويو ښارونو ښاروالان مېلمانه دي. دوی د چاپېريال ساتنې او خپلو ښارونو د پاک ساتلو په اړه بحث کوي.
په دې وخت کې د (يوهانس مولر) په نوم يو اروپايي چې په واټونو کې يې عامه تشناب نه و موندلی، د تالار برنډې ته راغی او داسې فکر يې کاوه چې دا تشناب دی. له خپل جېب څخه يې کاغذي دسمال راوايست، پزه يې په پاکه کړه او بيا يې دسمال لاندې واچاوه. تر دې وروسته يې په ارامه د پتلانه ځنځیر پرانيست او پر اودس مات کښېناست. د ښيښې شاته د مسکو ښاروال لومړی سړی و چې دا صحنه يې وليده او په زوره زوره يې وخندل. تر دې وروسته د رياض ښاروال پوخ وهل او په زوره خندا يې شروع کړه. وروسته د ټولو ورپام شو او په ګډه يې خندا پيل کړل. د هامبورګ ښاروال له شرمه تک سور شو، د غونډې برخه والو ته يې وکتل، ويې ليدل چې ټول دباندې ګوري او ده ته يې پام نشته. وينا يې پرېښوده او پر خپل ځای کښېناست.(يوهانس مولر) چې پر کومه لار راغلی و، بيرته پر هماغه لار ولاړ، بس يوازې د ښارونو د پاک ساتلو په خاطر يې د هدفمندو انسانانو د روزنې په نړيوال کنفرانس کې بولي وکړې. (۶)
۸: د ستاينې په بڼه غندنه ( الذم بما يشبه المدح) :
په دې ادبي صنعت کې یو شاعر يا ليکوال په خپل کلام کې د يوه شي غندنه په داسې ډول کوي چې په ښکاره ستاينه، خو په حقيقت کې غندنه وي. لکه خوشال بابا چې وايي:
عادل پاچا پيدا شو
اورنګ شاه د دين غمخور
خپل پلار تړي په عدل
په فتوا وژني خپل ورور. (۷)
موږ په پښتو ژبه کې د دې تخنيک پر بنسټ جوړ شوي ډېر داسې اصطلاحات ، محاورې، متلونه او کنايې لرو. مثلا يوه اصطلاح لرو چې وايي: په پک چې ریشخند وهې، نو ورته ووايه چې څڼېوره. کېدای شي داسې بېلګه هم ولرو: د ښار په يوه ګڼه ګوڼه ځای کې درنه چاودنه شوې او سلګونو ملکي خلکو ته يې تلفات اړولي دي. ولسمشر د وژل شويو خلکو خپلوان ارګ ته د فاتحې او تسليت لپاره وربللي دي. په وربلل شويو خلکو کې يو سپين ږيری د نورو په استازيتوب ولاړېږي او داسې وايي: ((جناب ولسمشره! قربان مو شم، تاسې ډېر مهربانه ياست. زموږ لپاره مو شپه او ورځ پر ځان يوه کړې او ملت ته خدمت کوئ، په تېره بيا په امنيتي برخه کې ستاسې خدمتونه له هيچا هم پټ نه دي. له کومې ورځې چې تاسې ارګ ته تشريف راوړی، په ټول افغانستان کې يو ملکی سړی هم نه دی وژل شوی. تاسې د سولې اتل ياست، خدای مو سيوری زموږ له سر څخه مه ليري کوه، عمرمو ډېر شه، خدای مو تخت او بخت برقرار لره)).
۹: انطاق او تجنيس:
تشخيص په لغت کې پېژندلو او انتطاق نطق او خبرو کولو ته وايي، خو په ادبي اصطلاح هغه صنعت دی چې يو بې سا شي ته سا ورکړل شي او بيا د هغه په ژبه خبرې ورسره وشي يا بې سا شيان تر خپل منځ خبرې وکړي او انسان ورباندې پوه شي. (۸) دا صنعت په طنز کې تخيل پيدا کوي، يو شی له خپل تناسب او طبيعي حالت څخه باسي او په نتيجه کې د خندا لامل ګرځي. د بېلګې لپاره به د ښاغلي کاتب پاڅون (برخليک) نومي طنز راواخلو:
وړوکي وري له خپلې مور ياني مېږې څخه وپوښتل: مورجاني! زما لالا چېري بيايي؟ مېږې چې دا ډول پېښې ډېرې ليدلي وې، په نيولي غږ وويل: وايي چې د کوز او بر کلي د خانانو تر منځ جوړه کېږي او غواړي چې نور د دوی تر منځ ويني و نه بهېږي، ستا لالا يې هم د جوړې لپاره بوت. وري د شنې جلګې له پاسه د خوښۍ په ډول څو ټوپونه ووهل او بيا يې مور ته مخ ورواړاوه: دا زما لالا څومره مهم دی چې د خانانو تر منځ جوړه کوي. د مېږې په سترګو کې رڼې اوښکې ډنډ شوې، خو نه يې غوښتل چې اوښکې يې وری وويني، په اندېښمن غږ يې وويل: هوکې بچيه! ستا لالا ډېر مهم دی. که د انسانانو تر منځ بدۍ او تربګنۍ همداسي رواني وي، نو يو وخت به ته هم د خپل لالا په شان مهم شې او د دوی تر منځ به جوړې کوې. څو شېبې وروسته وري د کلا په مخکې وليدل چې لالا يې په وينو کې لژند پروت او ترپکي وهي، څو ګامه ها خوا څو تنو د پخلاينې په ډول په غېږو کې سره نيولي دي. (۹)
۱۰: طباق الاضداد يا تناقض(Incongruity) :
طباق په لغت کې يو ځای کولو او اضداد د ضد جمع ده، خو په ادبي اصطلاح کې هغه صنعت ته ويل کېږي چې يو شاعر يا ليکوال په خپل کلام کې دوې مخالفې يا متضادې ماناوي راوړي وي. دا تخنيک په طنز کې ډېر بريالی او د خندا لامل ګرځي. موږ وويل چې کله انسان له داسې حالت سره مخ شي چې له تناسب څخه وتلی او خلاف العاده ښکاره شي، نو خندا ورځي، لکه د خبرو او عمل تر منځ تناقض، د صفت او موصوف تر منځ تناقض، د لفظ او مانا تر منځ تناقض، د موظف او وظيفې تر منځ تناقض او داسې نور. مثلا معمولا روغتون د روغتيا او شفا ځای دی. په روغتون کې اکثريت ناروغان تداوي او جوړېږي، خو که موږ له رسنيو څخه داسې خبر واورو چې له فلاني روغتون څخه د لومړي ځل لپاره دوه ناروغان روغ ووتل، د خندا وړ خبره ده. په دې اړه د آغلي ملالۍ بشير يوه لنډه کيسه راواخلو چې (غلبېل او کوزه) نومېږي. د دې کيسې نوم هم جالب او د اضدادو د تخنيک ښه مثال دی. په کندهار کې اصطلاح ده چې وايي: غلبېل کوزې ته ويل سورۍ. هدف يې دا وي چې غلبېل خپله سوری سوری و، خو کوزې ته يې پېغور ورکاوه چې ته سورۍ يې. په دې کيسه کې هم يوه بوډۍ خپله چيلم څکوي، خو د نورو سګرېټ څکول لويه ګناه ورته ښکاري. کيسه په دې ډول ده:
((پر اوار ټغر ناستې بوډۍ د خټو دېوال ته شا ولګوله او مخامخ ولاړ ځوان له پوښتنو ډکو سترګو ته يې وکتل: وۍ زويه مور يې داسې ښځه وه چې خدای دې ځنې ساته! د داسي مور به څه لور وي.
ځوان: ولې مورې؟ په مور يې څه شوي و؟ ښه خلک نه و؟ ژر راته ووايه څنګه خلک و؟
بوډۍ: زويه څه درته ووايم؟ که رښتيا راباندې وايې زما خو يې مور خوښه نه شوه.
ځوان: ښه مور يې څه کوې، زه خو يې له مور سره واده نه کوم، لور يې څنګه وه؟
بوډۍ: هی زما ساده زويه! د دې مور به څه لور وي. هر څومره چې ښه شي بيا هم د هغې مور لور به وي. پوهېږې چې مور يې څه کول؟ سګرېټ يې څکول، سګرېټ!بوډۍ په دواړو غوږو نيولو سره د لاسو چليپا جوړه کړه او بيا يې لمسۍ ته ورغږ کړه: لورکۍ هغه چيلم مې را سم کړه چې سر مې چوي، بيا يې له ځان سره وويل: توبه خدايه توبه! (۱۰)
۱۱: بدلون (Distortion)
په دې تخنيک کې د يوې کلمې يا عبارت شکل يا مانا ته د خندولو يا مسخره کولو لپاره بدلون ورکول کېږي. دا ډول بدلون پر درې ډوله دی لکه د الفاظو، مانا او ګرامر بدلون.
الف: لفظي بدلون: په دې ډول بدلون کې د يوې کلمې، جملې يا پاراګراف الفاظو ته بدلون ورکول کېږي. لکه اجماع په جماع، تحصيل په تعطيل، انتخابات په انتصابات، هنرمند په هنربند او صحت عامه په صحت خامه اړول. د دې ډول بدلون يوه غوره بېلګه به د درې ناپوهانو (Three Idiot) نومي هندي فيلم څخه را واخلو. په دې فيلم کې د محصلينو د فراغت د غونډې لپاره چمتووالی نيول کېږي. غونډه خورا پرتمينه په پام کې نيول شوې چې د هندوستان لومړی وزير او نور لوړپوړې دولتي چارواکي هم ورته رابلل شوي وي. د پوهنتون د ادارې له خوا پرېکړه کېږي چې د محصلينو په استازيتوب به د دې پوهنتون يو بهرنی محصل (چيتور) خبرې کوي. دکتابتون مسئول د چيتور لپاره بيانيه په هندي ژبه ليکي، خو ليکدود يې لاتين وي. څرنګه چې چيتور په هندي ژبه نه پوهېږي، نو پرېکړه کېږي چې بيانيه به ټکي په ټکي يادوي او په غونډه کې به يې هم له ياده وايي. مخکې تر دې چې چيتور ليکل شوې بيانيه ترلاسه او ياد يې کړي، د (رنچوړ) په نوم يو ډېر شوخ او ټوکي محصل په غلا او چل ول د چيتور کمپيوټر خلاصوي او په بيانيه کې د (چمتکار) کلمه په (بلتکار) اړوي. چمتکار په هندي ژبه کې ابتکار يا کارنامه او بلتکار جنسي تېري ته وايي. دا فيلم په کندهار کې ( پلار پروډکشن کمپنۍ) په پښتو دبله کړی او(کارنامه) کلمه يې په (عِماله) اړولې چې په دې ډول يې دا بيانيه نوره هم د خندا وړګرځولې ده. د بيانيې پښتو متن په دې ډول دی:
(( درنو حاضرينو، ښاغلو او آغلو! جلالتمآب لومړی وزير پري پټي صاحب، درنو استادانو او محصلينو! السلام عليکم
نن که زموږ د پوهنتون نوم د لمر په شان ځلېږي، نو وياړ يې يوازې د يوه سړي دی چې هغه زموږ د پوهنتون رئيس ډاکټر ويروس دی. دی ډېر زيارکښ او ستر انسان دی. له تېرو دېرشو کاله راهيسې په دې پوهنتون کې پرله پسې عِماله کوي، هيله ده چې بيا به هم عِماله کولو ته دوام ورکړي. د دې پوهنتون محصلين خو بيخي حيران شوی دی چې يو سړی په خپل ژوند کې دومره عِماله څنګه کولای شي؟ ښاغلي ډاکټر وايروس تر ډېرو تجربو وروسته ځان دې ځای ته رارسولی دی. د وخت قدر پېژندل او وخت په مناسب ډول لګول خو بايد سړی له ده څخه زده کړي.
نن موږ محصلين په پوهنتون کې يو، خو سبا به په هيواد کې او له هېواد څخه دباندې خپاره شو، زه باور لرم چې په هر هېواد کې اوسو، نو هلته به هم عِماله کوو او د دې پوهنتون نوم به نور هم ځلوو. نړۍ ته به ښيو چې د عِمالې کولو کوم ظرفيت چې د دې پوهنتون په محصلينو کې شته، هغه د نړۍ په هيڅ ځای کې هم نشته.
جلالتمآب لومړی وزير صاحب!
کور مو ودان چې زموږ پوهنتون ته مو عِماله ورکړې ده، موږ عِمالې ته ډېره اړتيا درلوده. که څه هم عِماله له هر چا سره شته، خو زموږ رئيس صاحب يې بيخي په جېب کې ګرځوي او هيچا ته يې نه ورکوي. جلالتمآب لومړی وزير صاحب! زه فکر کوم چې اصلا دا عِماله تاسې ده ته په لاس ورکړې ده، تاسې يې وګورئ چې دی دا عِماله څنګه پر ځای کاروي)).
ب: معنوي بدلون: په دې بدلون کې يوه کلمه يا عبارت د خپلې اصلي مانا پر ځای داسې مانا يا تفسير کېږي چې د خندا وړ ګرځي. د بېلګې په توګه به د ښاغلي کاتب پاڅون (ورکشاپ) نومي طنز راواخلو: ورکشاپ ترکيبي کلمه ده چې له (ورک) او (شاپ) څخه جوړه شوې ده. (ورک) د پښتو ژبې د ورک او لادرکه مانا لري او (شاپ) په لاتينه ژبه کې دوکان يا هټۍ ته ويل کېږي، نو ويلای شو چې ورکشاپ هغه هټۍ ده چې سامان آلات او هر څه پکې ورک وي. که ورک هم نه وي، نو د ترميم لپاره مياشتې مياشتې انتظار باسي. ډېر ځله داسې هم پېښېږي چې د سامانونو پرزې پکې ورکې شي.(۱۱)
ج: ګرامري بدلون: په دې ډول کې د يوه لغت ريښې او ګرامري جوړښت ته بدلون ورکول کېږي، مثلا يو لغت يا جمله په مصنوعي ډول عربي، انګرېزي يا پښتو بلل کېږي لکه الکمپيوټر، الموټر، السورناچيه، الربابيه، ډوډيته الماښاميه، الکبابت الشاميه او ضمناً بولانيه او شلومبيت الترويه او تر خوراک وروسته پړمخې پرېوتيه.
۱۲: نوم ايښودل:
په دې تخنيک کې پر يوه شخص، ادارې، کار يا فکر باندې داسې نوم ايښودل چې د خندا يا ملنډو وړ وګرځي. لکه لوېشتکی، جګلاښو، ډارن، تورمخی، فيشنتون، د تعرض وزرات، کېبل شاهي، سوټه کراسي، ټوپکسالاري او داسې نور. دا ډول نومونه هغه وخت ډېر د خندا وړ ګرځي کله چې له شخصيت سره سمون و نه لري، لکه بې سواد ته ميرزاخان، ډارن ته دلاورخان، په ونه ټيټ ته چينارګل، بدرنګ ته ښايسته خان او بوډا ته زلمی وويل شي. دغه ډول ځينو انسانانو ته د سپکاوي په نيت د حيوان نوم کارول لکه خر، سپی، سرکوزی، چرګ، مېږی، ګيدړ، سورلنډی، چنګاښ، چونګښه، خزدکه او داسې نور.
۱۳: ناسمه املا:
ناسمه املا لفظي تخنيک بلل کېږي چې يو شمېر طنز ليکوال يې د لوستونکو د خندولو لپاره کاروي. د خندا لامل يې دا دی چې د وخت په تېرېدو سره د انسان ذهن او سترګې له ځانګړي او مشخص ليکدود سره اشنا کېږي او د ليکدود په اړه خپل ذهن ته يو تصوير او تناسب سپاري، نو کله چې يوه کلمه يا جمله له طبيعي جوړښت او تناسب څخه وتلې ښکاره شي، انسان ته خندا ورځي. د اوبو او برېښنا وزير ښاغلي ممتازالحق لنډ ژوند ليک د ناسم ليکدود يوه بېلګه ده.
د هوبو او برېخنا وظیر شاه خلي مومطاض الهک لانډ زوندليق
شاه خلی مومطاض الهک د مرهون صراج الهک ژوی په ۱۳۴۸ه ش قال فه قابل قې دې نرۍ طه سترګې غرولي دي. ابتداعيه طاليماط يې د حلمند ولايط مرکز لښقرګاه قې فيل او د بقلوريا د پراغط صند يې د امريقا د جرثي هيالت لارنسويل شاونزي چخه ترلاثه کړ. فه ۲۰۰۱م قال قې يې د بالطيمور فوحنتون چخه فه هيداره او طجارط کې د ماصټرۍ صند تر لاثه کړ.
شاه خلي مومطاض الهک سانوي او ليصانث ذده قړي فه فاکسطان کې په خسوسي ډهول طرثره قړي جي. نوموړي د ذده کړې فه بحير کې له زينو موصصاتو سره هم قار کاوه. دغه ډول د امريقا فه ټيقثاظ هيالت کې له يوې غير انتفاهي موصصې ثره د وقيل او نړيوالو روابتو کې د هولسمشر سلاحکار حم فاته شوی دی.
ماخذونه:
۱: کوکه، داګلاس کالين، آيروني ۱۳۸۹ش کال، تهران ۳۸ – ۴۷ مخونه
۲: همت، عبدالنافع، سياسي عينکې، ۱۳۹۰ کال، مومند خپرندويه ټولنه، ننګرهار، ۵۲ – ۵۷ مخونه
۳: بېنوا، عبدالروف، ادبي فنون، ۱۳۹۰، کندهار، علامه رشاد خپرندويه ټولنه، ۴۲ – ۵۰ مخونه
۴: همت، عبدالنافع، د نصرو لالا واده، ناچاپ اثر
۵: باختري، منيژه، انګبين نيشخند و شرنګ نوشخند ۱۳۸۸ ه ش، انتشارات سعيد، ۵۵ – ۵۸ مخونه
۶: مفيد، حميد، ادم اوپن، ۱۳۹۱، انتشارات تاک، ۱۵۹ مخ
۷: همکار، محمد ابراهيم، بديع فن او پښتو شاعري ۱۳۹۲ش کال، مومند خپرندويه ټولنه، ۱۵۰ مخ
۸: شېرزاد، محمد اقا، ادبي فنون، ۱۳۹۲ش کال ۹۷ مخ
۹: پاڅون، کاتب، پندونه او خوندونه،۱۳۷۶ ه ش کال دانش خپرندويه ټولنه، پېښور ۲ – ۴ مخونه
۱۰: بشير، ملالۍ، غلبېل او کوزه، تاند ويبپاڼه http://www.taand.com/archives/42426
۱۱: پاڅون، کاتب، د بنجاره هټۍ، ۱۳۷۶ ه ش کال، دانش خپرندويه ټولنه، پېښور، ۸ مخ
عبدالنافع همت
