دولت خوارزمشاهیان (۱۰۶۹ – ۱۲۲۵)
مورث اعلای خاندان خوارزمشاهیان، شخصی از اهالی غرجستان (میمنه) افغانستان به نام انوشتگین غرجه، و جز مامورین دربار سلطان ملکشاه سلجوقی بود که بعدا به شحنگی ولایت خوارزم مقرر گردید. در سال ۴۹۱ هجری ، سلطان سنجر پادشاه سلجوقی خراسان (افغانستان) محمد پسر انوشتگین را به حکومت خوارزم مقرر نمود.
و این شخص سی سال در آنجا حکومت کرد. بعد از مرگ قطب الدین محمد، پسر او اتسز خوارزمشاه، از طرف سلطان سنجر به حکومت خوارزم، رسید ولی اتسز خیال بزرگی به سر داشت و در سال ۵۳۵ هجری اعلان استقلال نمود در جنگهای که بین او و سنجر اتفاق افتاد اتسز مغلوب و بالاخره ترکان غز را بر ضد سلطان سنجر تحریک و به این ترتیب دولت سلجوقی افغانستان را از بین برد.
بعد از این پادشاهان خوارزم مستقلا فرمانروائی کرده ، مثل سلطان محمود غزنوی در صدد تشکیل یک دولت بزرگی برآمدند. علاءالدین تکش یکی از مشهورترین پادشاهان این خاندان است، که بعد از مرگ پدرش ایل ارسلان، بر ضد برادر خود سلطان شاه تمرد نموده، و بعد از جلوس بر تخت خوارزم ، سلطان طغرل سوم سلجوقی را در ری مغلوب و مقتول و قسمت مهمی ممالک سلجوقیان را به دولت خوارزم الحاق نمود.
سلطان علاءالدین محمد، پسر همین شخص است که دولت قراخطائیان ترکستان شرقی و دولت غوری افغانستان و دولتهای کوچک اتابکان فارس، و آذرباییجان را یکی بعد از دیگری مغلوب و شهنشاهی عظیم خوارزم را تشکیل نمود. علاء الدین می خواست امپراطوری بنی عباس را در بغداد سقوط داده، و خود یگانه امپراطوری بزرگ اسلام گردد. بنا به همین مقصد در سال ۶۱۵ هجری امر حرکت سفر به ری را به اردوی قوی خوارزم داده و بلافاصله به راه فارس به استقامت عراق عرب حرکت کرد.
خوارزمشاه در همدان به سبب برف باری شدید هنوز معطل بود که خبر حرکت مغول را به جانب کشور خویش شنید، لهذا از فتح بغداد چشم پوشیده عودت نمود و بالاخره سیلاب مغول سرتاسر ماوراءالنهر افغانستان، و فارس را استیلاء و شهنشاهی خوارزم را از بیخ و بن بر آورد.
اسماء خوارزم شاهان:
قطب الدین محمد بن انوشتگین غرجه ۴۶۱ – ۵۲۱ هجری
اتسز بن قطب الدین محمد ۵۲۱ – ۵۵۱ هجری
ایل ارسلان بن اتسز ۵۵۱ – ۵۵۸ هجری
سلطان شاه بن ایل ارسلان ۵۵۸ – ۵۸۹ هجری
علاءالدین تکش بن ایل ارسلان ۵۸۹ – ۵۹۶ هجری
سلطان علاءالدین محمد بن تکش ۵۹۶ – ۶۱۷ هجری
سلطان جلال الدین بن علاءالدین محمد ۶۱۷ – ۶۲۲ هجری
