یادونه : دتقلیدپه اړه داسلسله دشیخ الاسلام حضرت مولانا مفتی محمد تقی عثمانی صاحب داردوکتاب (تقلید کی شرعی حیثیت)ژباړه ده باید یادونه وکړم چی دتقید په اړه دامضمون لیکل دتعصب په وجه نه دی اونه ددی لپاره چی غیر مقلیدینو رونوسره مو دمناظری میدان خلاص کړی وی بلکه دبینوادمسؤلینو په غوښتنه ترڅودتقلید شرعی حیثیت څخه باخبره وواوسو ژباړل شوی .

د تقلید حقیقت

ددی خبری څخه څوک انکار نشی کولای ددین اصل دعوت دادی چی دالله ﷻ اطاعت اوبندګی وشی تردی چی دنبی کریم ﷺ اطاعت هم ځکه واجب دی چی هغه په خپل عمل او وینا سره دالهی احکامو ترجمانی کوی . کوم شی حلال کوم حرام دی ؟ کوم جایز اوکوم ناجایز دی ؟ پداسی معاملاتو کی خالص داللهﷻ اورسول ﷺ اطاعت لازم دی څوک چی الله اورسول څخه علاوه بل څوک مستقل بالذات (چی یوازی دهمغه تابع وی )داسلام ددایری څخه خارج دی نو پدی اساس په هر مسلمان لازم د ی چی دقرآن اوسنتو پوره اطاعت وکړي .
په قرآن او حدیث کی بعض داسی احکام دی چی هرلیک لوست کونکی پری پوهیږی لکه اللهﷻ فرمایی
ولایغتب بعضکم بعضا
ژباړه : تاسو خپلو منځوکی یوبل پسی خبری مه کوۍ
هرپه عربی پوهیدونکی ددی ایات په مقصد پوهیږی
حدیث شریف کی فرمایی
لافضل لعربیّ علی عجمیّ
عربی ته په عجمی فضیلت نشته
ددی بر عکس په قران اوحدیث کی بعضی دلسی احکام دی چی ابهام اولنډیز پکی وی یاداسی وی چی دبل ایات یا حدیث سره متعارض وی . لکه :
وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوَءٍ
: طلاقه شوی ښځه به دری (قروء)انتظارتیروی
پورته ایات کریمه کی دطلاقی شوی ښځی دعدت بیان دی . ورته یی قروءلفظ ذکر کړی په عربی کی دالفظ حیض لپاره هم استعمالیږی اوطهر(پاکوالی )لپاره هم که اوله معنی تری واخلی مطلب به یی داشی چی طلاقه شوی ښځه به دری حیضه انتظارکوی اوکه دوهمه معنی واخلی نوبیاتری دری طهره تیرول مراددی . اوس نو مشکله داده چی په کومه معنی یی عمل کوی
حدیث :
مَنْ کانَ لَهُ اِمَامٌ فَقِرَاءةُ الاِمَامِ لهُ قِرَاءَ ةٌ
: څوک چی امام پسی ولاړوي دامام قرات دده قرات دی
اوبل حدیث کی دی :
لاصَلوة اِلاّ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ (بخاری )
: دسورة فاتحی نه غیر لمونځ نه کیږی

اوس به نو څنګه معلوموی چی په کوم حدیث عمل پکار دی .

دقران کریم اواحادیثوڅخه په مسایلو راویستو کی سړی ته دادول ډیری ستونزی رامنځ ته کیږی دحل یوه لارخویی داده چی په خپل عقل اوبصیرت اکتفاوکړی په کوم دی چی زړه غواړی عمل شروع کړی یاخو داچی وګورو پخوانیو اکابرینو علماؤ پکی څه ویلی هغوۍ کی چی بیاڅوک په قرآن اوحدیث زیات پوه وي دهغه به فیصله عمل وکړی .
که دانصاف څخه کار واخستل شی نو اوله رایه زیاته خطرناکه ده اوامکان لری په بعض نازکو مسئلوکی زان دایمان څخه خلاص کړی اودوهم صورت چی داکابرینو علماءکرامو رایی ته وکتل شی ډیره محتاط او ناقابل انکار حقیقت دی کوم علماءچی دقرآن کریم دنزول زمانی ته نژدی وو هغوۍ زمونږ څخه په عقل بصیرت ،تقوی اوعلم کی زیات وو ددی په خلاف مونږ دقران دنازلیدو دزمانی څخه دومره روسته پیداشوی یوچی دقرآن په مکمل پس منظر پوهیدل راته ګران دي نو څنګه به تری مسئله راوباسو.
دپیچیده مسئلی په حل کی چی مونږدکوم عالم رایه منوداتقلید بلل کیږی کومی مسئلی چی بی اختلافه اوڅرګندی وی په هغی کی دتقلید اړتیا نشته

 پدی اړه دعلماءکرامو اقوال 

 مشهورحنفي عالم علامه عبدالغنی نابلسی رحمه الله فرمایی :
(هغه اتفاقی مسائل چی په دین کی یی حکم څرګندوی پدی کی دهیڅ امام تقلیدته اړتیانشته لکه لمونځ ،روژه،زکوة ،اوداسی نور وفرضیت اودکوموچی حرمت څرګندوی لکه غلا،زنا،لواطت ،اوداسی نور اصل تقلید په هغه مسایلو کی دی چی اختلاف پکې وي .)

 علامه خطیب بغدادی رحمه الله فرمایی :

دشریعت احکام دوه ډوله دي چی جزیت یی په دین کی بداهتاثابت وی لکه پنځه لمونځونه روژه اوداسی نور اوهمدغه راز دشرابو اوزنا حرمت نوپداسی احکاموکی دچاتقلید ندی شرط ځکه پداسی خبرو هرڅوک پوهیږی .اودوهم قسم احکام هغه دی چی دعلم اواستدلال نه غیر پرې څوک نه پوهیږي کله دعباداتو معاملاتو فروعی مسئلی پداسی خبروکی تقلید ته اړتیا ده ځکه الله ﷻ فرمایی:
(فَاسئَلُوآ اَهْلَ الذّکْرِ اِنْ کُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ)
ژباړه : که تاسې نه پوهیږئ دعلم خاوندانوڅخه پوښتنه وکړئ .
پورته دعلماءکرامو داقوالو څخه څرګنده شوه چی دکوم امام تقلیدد ی ته نه وایی چی همغه اطاعت په هرڅه کی لازم وبولی.یاورته دشریعت جوړونکی مرتبه ورکړی اوهره خبره منل یی واجب وبولی بلکی مقصدیی دادی چی اصلی اطاعت دقرآن اوحدیث مقصود دی دعلماو تقلید ځکه کووچی هغوۍ ددی دین شارحین دی همداوجه ده چی په قطعی احکاموکی دهیڅ امام اطاعت لازم نه بولو .
اوس که دانصاف په نظروکتل شی نودې کی کومه داسی خبره د ه چی ګناه یاشرک ورته ووایو که څوک امام یامجتهد پخپله واجب الاطاعت اوشارع یی ګڼی یقیناداسلام ددایری څخه خارج دی مګر هغه ته ددین شارح ویل اودهغه په شرحه یقین کول کومه دعیب خبره ده .
ددی مثال داسی واخلۍچی : دهرهیواد قانون به کتابی شکل تدوین اوچاپ شوی دی لیکن په هغه هیوادکی به څومره کسان وي چی ددې قانون مطالعه کولوسره یی په مفهوم پوه شی ؟غیر دهغه کسانو څخه چی دقانون علم یی نه وی حاصل کړی ، یوڅوک دخپل اعلی تعلیم سره داجرأت نشی کولی چی دقانون دکومی مادی لپاره دقانون کتاب وګوري اوعمل پری وکړي مګر داکس به دخپلی مسئلی دحل لپاره کوم ماروکیل ګوری ایا دی کس وکیل ته قانون جوړنکی ووایه اوکه صرف په قانون کی یی دهغه په شرحه اعتماد وکړ ؟
همدغه معامله دقرآن اوحدیث په شرحه کی هم ده دقآن اوحدیث په شرحه کې امامانوته رجوع کول تقلید بلل کیږی .

 قرآن کریم اوتقلید:

دتقلید کوم صورت چی پورته زکرشو اصلی لارښونه یی په قرآن کریم کی موجوده ده :-
(۱)يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ(سورة نساء ۵۹)
ژباړه : ای دایمان خاوندانو دالله اطاعت کوئ اودرسول ﷺ اطاعت کوئ اوپه تاسوکې د(اولوالامر) اطاعت کوئ .
حضرت عبدالله ابن عباس اوجابر بن عبدالله رضی الله عنهمافرمایی چی داولوالامر نه مراد فقهاءکرام دی (تفسیر ابن جریر ج۵ ص ۸۸)
اوامام ابوبکر جصاص فرمایی امامان او حاکمان دواړه تری مراد دي په دینی معاملوکی به دعلماؤاوفقهاؤاطاعت کوی اوپه سیاسی معاملاتو کی به دشرعی حاکم اطاعت کوی . علامه ابن قیم رحمه الله فرمایی دحاکمانو اطاعت هم بالاخره دعلماؤ اطاعت دی ځکه هغوۍ به هم په شرعی مسائلو کی دعلماؤ اطاعت کوي .
(۲)وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ(نساء۸۳)
ژباړه : اوکله چی دی عوامو ته دامن یاخوف خبره ورسیږی خپروي یی اوکه دوۍ وررسولی وای داخبر رسول الله ﷺ ته اواولوالامرته نوپه دوۍ کی چی څوک زیات داستنباط اهل دي ددی حقیقت به یی ښه معلوم کړی وو.
پورته ایات کریمه اګرچی دیوی خاصی موقع سره تړاولری لیکن څنګه چی داصول تفسیر اواصول فقی مشهوره قاعده ده چی داحکامو استنباط لپاره دایات شان نزول دخاص حالاتو پرځای دایات عمومی الفاظوته اعتباردی نو دایت دعمومی الفاظو څخه څرګنده شوه چی څوک دتحقیق اومسائلو داستنباطتوان نه لری باید داستنباط اهل علماؤته مراجعه وکړي .