د اسلامي نړۍ په ډېری برخو کې، کله چې د فقهې او شرعي احکامو خبره راځي، د “حنفي مذهب” نوم تر ټولو لومړی ذهن ته راځي. دا ځکه چې حنفي مذهب د اهل سنت والجماعت په څلورو سترو فقهي مذاهبو کې تر ټولو لوی، لرغونی او ډېر پیروان لرونکی مذهب دی. خو حنفي مذهب په اصل کې څه شی دی؟ بنسټګر یې څوک و او د هغه د فکر ځانګړتیاوې څه وې؟

حنفي مذهب پخپله یو نوی دین نه، بلکې د اسلام د بنسټیزو سرچینو (قرآن او سنت) څخه د شرعي احکامو د را ایستلو او پوهېدو یوه منظمه او علمي تګلاره ده چې د اسلام د یوه ستر نابغه امام، حضرت ابو حنیفه رحمه الله لخوا یې بنسټ اېښودل شوی دی.

د امام اعظم ابو حنیفه رحمه الله لنډه پېژندنه

د حنفي مذهب بنسټګر امام نعمان بن ثابت، چې په امام اعظم ابو حنیفه مشهور دی، په ۸۰ هجري قمري کال (۶۹۹ میلادي) کې د عراق په کوفه ښار کې زېږېدلی دی. هغه یو تابعي (هغه کس چې صحابه کرام یې لیدلي وي) و او د خپلې زمانې د بې ساري تقوی، پرهېزګارۍ او فوق العاده ذکاوت له امله یې شهرت درلود.

امام ابو حنیفه یوازې یو فقیه نه، بلکې یو بریالی سوداګر هم و، چې دې چارې هغه د خلکو له ورځنیو ستونزو او معاملو سره نږدې کړی و. د هغه د علمي مجلس ځانګړتیا دا وه چې هغه به یوه مسئله د خپلو لسګونو تکړه شاګردانو په شورا کې وړاندې کوله او تر هغې به پرې بحث کېده ترڅو چې یوه متفقه پرېکړه وشي. هغه په ۱۵۰ هجري قمري کال (۷۶۷ میلادي) په بغداد کې وفات شو.

د حنفي مذهب بنسټیز اصول

هر فقهي مذهب د شرعي احکامو د را ایستلو لپاره ځانګړي اصول لري. حنفي مذهب په لاندې ترتیب سره پر دې سرچینو تکیه کوي:

1. قرآن کریم: د شریعت لومړنۍ او اساسي سرچینه.
2. سنت نبوي: د پیغمبر اکرم ﷺ اقوال، افعال او تقریرات. حنفي مذهب د حدیث په قبلولو کې سخت شرایط لري ترڅو ډاډ ترلاسه کړي چې حدیث صحیح او معتبر دی.
3. اجماع الصحابة: د صحابه کرامو اتفاق پر یوې شرعي مسئلې.
4. قیاس (Analogical Reasoning): دا د حنفي مذهب یو له مهمو ځانګړتیاوو څخه دی. که په یوه نوي مسئله کې په قرآن او سنت کې مستقیم حکم نه وي، نو مجتهدین هغه مسئله له یوې بلې داسې مسئلې سره پرتله کوي چې حکم یې موجود وي او دواړه یو مشترک علت ولري. د بېلګې په توګه، په قرآن کې شراب حرام دي ځکه چې نشه راوړي. په همدې اساس، نور ټول نشه یي توکي (لکه هیرویین، چرس) هم حرام دي.
5. استحسان (Juristic Preference): کله چې د قیاس له مخې یو حکم ډېر سخت یا غیر عملي ښکاري، نو حنفي فقیه کولای شي له یوې پټې او قوي ګټې پر بنسټ یو بل اسانه حکم غوره کړي. دا اصل فقهې ته ډېر انعطاف او عملي بڼه ورکوي.
6. عرف او عادت: هغه ټولنیز دودونه او رواجونه چې د اسلام له بنسټیزو اصولو سره په ټکر کې نه وي، په حنفي فقه کې د یوې سرچینې په توګه منل کېږي.

د حنفي مذهب ځانګړتیاوې

• د رأی او اجتهاد پراخوالی: حنفي مذهب ته “اهل الرأي” هم ویل کېږي، ځکه چې دا مذهب د نویو پېښو د حل لپاره عقلي استدلال او اجتهاد ته ډېر ارزښت ورکوي.
• ډله ییز اجتهاد: لکه څنګه چې مخکې یادونه وشوه، امام ابو حنیفه به په شورا کې اجتهاد کاوه. دا کار د دې لامل شو چې د حنفي مذهب فقهي نظریات ډېر پخه او هر اړخیزه وي.
• فرضي فقه (Hypothetical Fiqh): امام ابو حنیفه او شاګردانو یې یوازې پر رامنځته شویو مسایلو بحث نه کاوه، بلکې پر هغو فرضي مسایلو یې هم خبرې کولې چې ممکن په راتلونکي کې رامنځته شي. دې کار حنفي فقه ډېره غني او د هرې زمانې لپاره د تطبیق وړ وګرځوله.

د حنفي مذهب مشهور کتابونه او خپرېدل

که څه هم امام ابو حنیفه پخپله ډېر کتابونه نه دي لیکلي، خو د هغه تکړه شاګردانو لکه امام ابو یوسف (په خپل کتاب “کتاب الخراج” کې) او امام محمد بن الحسن الشیباني د هغه فقهي نظریات په منظم ډول راټول او تدوین کړل. د امام محمد کتابونه چې د “ظاهر الروایة” په نوم یادېږي، د حنفي فقهې بنسټ جوړوي.

حنفي مذهب د عباسي خلافت په دوره کې د دولت رسمي مذهب و، چې دې چارې یې په خپرېدو کې ډېره مرسته وکړه. نن ورځ حنفي مذهب د اسلامي نړۍ تر ټولو ډېر پیروان لري. د دې مذهب ډېری پیروان په لاندې هېوادونو کې ژوند کوي:

• افغانستان، پاکستان، بنګله دېش او هند
• ترکیه او د بالکان هېوادونه
• د منځنۍ اسیا هېوادونه (ازبکستان، تاجکستان، ترکمنستان او نور)
• مصر، سوریه، عراق او چین (د مسلمانانو په منځ کې)