تجهیز و تکفین میت چگونه صورت میگیرد؟

سوال: لطف نموده در باره تکفین و باب جنازه معلومات مفصل بدهید

جواب:

السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
وقتیکه مسلمان درحالت نزع باشد، باید به او تلقین کلمه توحید (لا اله الا الله) شود، وقتیکه فوت شد، انا لله وانا الیه راجعون گفته شود.

وقتی کسی وفات یافت، باید جمعی از مردم برای غسل دادن وی ‌مبادرت ورزند. اما وجوب غسل دادن میت، در احادیث متعددی آمده است:
1- رسول الله صلی الله علیه وسلم درباره کسی که در حالت احرام از بالای شتر افتاد و فوت کرد، فرمود: «اغسلوه بماء و سدر» ( او را با آب و سدر غسل دهید). بخاری و مسلم.
2- همچنین رسول الله صلی الله علیه وسلم درباره دخترش؛ زینب؛ فرمود:
«اغْسِلْنَهَا ثَلاَثًا أَوْ خَمْسًا أَوْ سَبعاً أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ».
(سه بار، پنج بار، هفت بار یا بیشتر از آن، او را غسل دهید).
– غسل دادن میت، اجر فراوان دارد، البته با دو شرط:
اول: غسل دهنده اگر چیز ناگواری از میت مشاهده کند، آن را کتمان نماید. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:
هر کس مرده‌ای را غسل دهد و اگر چیز ناگواری مشاهده کرد پنهان نماید، خداوند گناهان او را چهل بار می بخشد و هر کس برای او قبری بکند خداوند او را خانه‌ای در بهشت می دهد و هر کس کفن بپوشاند خداوند او را از لباسهای ابریشمی بهشت می‌پوشاند. (روایت حاکم و بیهقی و حدیث مطابق با شرایط مسلم، صحیح است).
دوم: هدف غسل دهنده خشنودی خداوند باشد و خواستار مزد و منتظر سپاس و تشکر از مردم نباشد. زیرا خداوند، عباداتی را می پذیرد که بر مبنای اخلاص و صرفاً به منظور خشنودی او انجام بگیرد. روایات زیادی در این باره وجود دارد که ما به ذکر شش مورد از آنها اکتفا می کنیم:
1-خداوند می فرماید:
« قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَی إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا» (کهف:110).
ترجمه: ای پیامبر صلی الله علیه وسلم بگو: من مانند شما انسانی هستم که خداوند بر من وحی نموده که خدای شما یکی است. پس هر کس می خواهد پروردگارش را ملاقات کند، باید عمل نیک انجام دهد و کسی را با پروردگارش شریک نگرداند.
2- و همچنین می فرماید:
« وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ » (بینه 5).
(آنان امر نشدند، مگر اینکه با اخلاص خدا را اطاعت کنند).
– در غسل دادن میت، نکات زیر رعایت شود:
الف- حداقل سه بار و در صورت نیاز بیشتر غسل داده شود.
ب- تعداد غسل ها فرد باشد نه زوج.
ج- برای نظافت بیشتر با سدر، صابون و امثال آن ، غسل داده شود.
ح- با آخرین آب غسلش، مقداری مواد خوشبو مخلوط گردد و بهتر است که از کافور استفاده شود.
خ- گیسوهای زن را باز کنند و خوب شستشو دهند.
د- موهای میت را (چه زن باشد و چه مرد) شانه بزنند.
ذ- موهای زن را به سه قسمت تقسیم کنند و پشت سرش آویزان کنند.
ر- غسل را از سمت راست و از اعضای وضوی میت شروع کنند.
ز- میت مرد را مردان، و میت زن را زنان، غسل دهند.
دلیل موارد فوق: حدیث ام عطیه رضی الله عنها است که می گوید: مشغول غسل دادن دختر رسول الله صلی الله علیه وسلم بودیم که ایشان آمدند و فرمود: او را سه بار یا پنج بار یا هفت بار غسل دهید و اگر صلاح دانستید، بیش از این غسل دهید. ام عطیه می گوید: پرسیدم که تعداد غسل ها فرد باشد؟ فرمود: بلی. و افزود که آخرین بار، او را با کافور و امثال آن غسل دهید و هرگاه از غسل دادن فارغ شدید، مرا با خبر سازید. ام اعطیه می‌گوید: ما چنین کردیم. آنگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم ازارش را به سوی ما انداخت و فرمود: بدنش را با این پارچه بپوشانید. اعطیه می گوید: موهای زینب را به سه قسمت تقسیم کردیم. در روایتی دیگر آمده است که : گیسوهایش را باز کردیم. سپس او را غسل دادیم و موهایش را به سه قسمت تقسیم کردیم. دو گیسویش را پشت سر قرار دادیم و دیگری را روی پیشانی‌اش انداختیم. ام عطیه می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود غسل را از سمت راست و از اعضای وضو شروع کنید.( بخاری، مسلم ، ابوداود، نسائی، ترمذی، ابن ماجه و احمد.)

– پس از درآوردن لباسهای میت، پارچه ای روی آن قرار دهند و غسل دهنده نیز با پارچه یا دستکش، او را غسل دهد. زیرا در زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم چنین می کردند. عایشه رضی الله عنها می گوید: وقتی می خواستند رسول الله صلی الله علیه وسلم را غسل دهند، بخدا سوگند، نمی دانستیم لباسهای رسول خدا را مانند سایر اموات درآوریم یا نه؟ پس از این اختلاف، خداوند آنها را بخواب انداخت طوری که چانه های همه روی سینه هایشان افتاده بود. سپس هاتفی آواز داد که رسول اکرم را با لباسهایش غسل دهید. آنگاه مردم برخاستند و رسول الله صلی الله علیه وسلم را که پیراهن بر تن داشت غسل دادند و روی همان پیراهن آب ریختند و با آن، بدنش را شستشو می دادند. عایشه گفت: اگر قبل از این می دانستم نمی گذاشتم که جز همسرانش، کسی دیگر او را غسل دهد.( ابوداود، حاکم، بیهقی، طیالسی، احمد،‌ابن ماجه و ابن حبان. حاکم آن را مطابق با شرایط مسلم ، صحیح قرار داده است.)
– میت را کسی غسل دهد که احکام آن را بهتر می داند، بویژه اگر از نزدیکان و خویشاوندان او باشد. زیرا غسل دهندگان رسول الله صلی الله علیه وسلم چنین بودند. چنانکه علی رضی الله عنه می گوید: من رسول الله صلی الله علیه وسلم را غسل دادم و به دقت مواظب بودم، آنچه که از سایر اموات دیده می شد، از وی مشاهده نگردید. رسول الله صلی الله علیه وسلم در حال حیات و همچنین پس از مرگ پاکیزه بودند.( ابن ماجه ، حاکم، بیهقی و حاکم آن را با شرایط بخاری و مسلم صحیح میداند.)

– کسی که میت را غسل داده، مستحب است که خود نیز غسل کند.

رسول خدا صلی الله علیه وسلم می فرماید: «مَنْ غَسَّلَ الْمَیِّتَ فَلْیَغْتَسِلْ وَمَنْ حَمَلَهُ فَلْیَتَوَضَّأْ».( ابو داود، ترمذی).
(هر کس میت را غسل می دهد،‌غسل کند و هر کس آن را حمل می کند، ‌وضو بگیرد).

اگر چه ظاهراً امر فوق، دال بر وجوب غسل است. ولی بدلیل احادیث زیر می توان آن را واجب ندانست:

1- «لَیْسَ عَلَیْکُمْ فِی غَسْل مَیِّتکُمْ غُسْل إِذَا غَسَلْتُمُوهُ فإِنَّ مَیِّتکُمْ َلَیْسَ نَْجُس فَحَسْبکُمْ أَنْ تَغْسِلُوا أَیْدِیکُمْ».
ترجمه: ابن عباس رضی الله عنه می گوید: در غسل میت بر شما غسل واجب نیست، زیرا میت شما نجس نیست. کافی است که دست ها را بشوئید.( حاکم، بیهقی.)

2-ابن عمر رضی الله عنه می گوید:
«کُنّا نغسل المیت فمنا من یغتسل و منا من لم یغتسل».( دارقطنی و سند آن صحیح است.)
(پس از غسل میت، بعضی از ما غسل می کردیم و بعضی غسل نمی کردیم).

– کسی که در میدان جنگ شهید شود، او را غسل ندهید اگر چه جنب باشد، در این خصوص،‌چند حدیث آمده است:

1- «عَنْ جَابِرٍ رضی الله عنه قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وسلم ادْفِنُوهُمْ فِی دِمَائِهِمْ یَعْنِی یَوْمَ أُحُدٍ وَلَمْ یُغَسِّلْهُمْ وَ فی رِوایَة آنا شهید علی هولاء لفوهم فی دماءهم فانه لیس جریح یجرح فی الله إِلَّا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَاللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ وَالرِّیحُ رِیحُ الْمِسْکِ».( بخاری، ابوداود، نسائی، ترمذی، ابن ماجه ، بیهقی و ابن سعد.)
ترجمه:‌ جابرر می گوید: رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود: آنان (شهدای احد) را با خونهایشان، دفن کنید. و در روایتی دیگر آمده است که فرمود: من گواه آنان هستم. آنان را با خونهایشان بپیچانید. زیرا کسی که در راه خدا مجروح گردد، روز قیامت در حالی می آید که خون از زخمش جاری است. با این تفاوت که رنگش مانند رنگ خون است، ولی بویش بوی مشک است.

2- «عن أَنَسَ أَنَّ شُهَدَاءَ أُحُدٍ لَمْ یُغَسَّلُوا وَدُفِنُوا بِدِمَائِهِمْ وَلَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِمْ غَیْرُ حَمزَةَ».
(شهدای احد را بدون غسل و نماز، با خون های شان دفن کردند. مگر حمزه که بر او نماز خوانده شد).( ابوداود و حاکم و ترمذی و بیهلقی و احمد و حدیث مطابق شرایط مسلم صحیح است.)

تکفین میت:
– پس از غسل دادن میت، واجب است که او را کفن کنند. رسول اکرم صلی الله علیه وسلم درباره شخصی که در حالت احرام از روی شتر به زمین افتاد و فوت کرد، فرمود: او را با همان لباس احرام، کفن کنید.( منتفق علیه.)

– کفن یا قیمت آن، از مال میت تهیه شود، اگر چه بجز قیمت کفن، چیز دیگری نداشته باشد. خباب بن ارت می گوید: با رسول الله صلی الله علیه وسلم بخاطر رضای خدا، هجرت کردیم. بعضی از ما از دنیا رفتند بدون اینکه پاداشی از جهان، نصیب شان شود. از جمله، مصعب بن عمیر رضی الله عنه را می توان نام برد که در روز احد به شهادت رسید و جز یک نمد، چیز دیگری از خود، باقی نگذاشت. اگر سرش را با آن می پوشاندیم پاهایش برهنه می شد و اگر پاهایش را می پوشاندیم ،‌سرش برهنه می شد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: سرش را بپوشانید و بر پاهایش برگ اذخر بگذارید. و برخی دیگر از ما (که زنده ماندیم) تلاشهایمان به نتیجه رسید و هم اکنون از ثمرات مادی آن ، بهره می بریم.( بخاری و مسلم.)

– بهتر است که کفن بزرگ و گشاد باشد و تمام بدن میت را بپوشاند ، جابر بن عبدالله رضی الله عنه می گوید: روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم سخنرانی کرد و درباره یکی از یارانش که فوت کرده بود و شب هنگام با کفنی کوتاه دفن شده بود، سخن گفت. و افزود: میت را شب هنگام دفن نکنید تا بر او نماز بخوانند مگر ناچار باشید. و در پایان فرمود:

هنگامی که برادر مسلمانتان را کفن می کنید، او را نیکو کفن بپوشانید.( مسلم، ابن الجارورد الوداود.)
منظور از نیکو کفن کردن این نیست که اسراف شود و از پارچه های گرانقیمت استفاده گردد. بلکه هدف اینست که کفن، پاکیزه و کامل باشد.

– اگر پارچه کفن کم بود، از قسمت سر میت شروع کنند تا هر جا که برسد. و باقیمانده بدنش را با گیاه اذخر یا هر گیاهی دیگر، بپوشانند. در این باره دو حدیث وجود دارد.

اول: حدیث خباب در مورد مصعب است که بعلت کوتاه بودن کفن اش رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود:
کفن ها را از طرف سرش شروع کنید و روی پاهایش برگ اذخر بگذارید.

دوم: حدیث حارثه بن مضَّرب است که می گوید: نزد خباب رفتم. او که هفت جای شکمش را داغ کرده بود. گفت: اگر از رسول الله صلی الله علیه وسلم نشنیده بودم که آرزوی مرگ نکنید، آرزوی مرگ می کردم. من زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم را که همراه ایشان بودم، بیاد می آورم آن زمان یک درهم نداشتم و اکنون چهل هزار درهم در گوشه خانه ام وجود دارد. سپس، کفنش را در آوردند. هنگامی که چشمش به آن افتاد، گریه کرد و گفت: حمزه جز یک چادر کتانی، کفنی دیگر نداشت. وقتی سرش را می پوشاندند، پاهایش برهنه می شد و هنگامی که پاهایش را می پوشاندند,، سرش برهنه می ماند. سرانجام پاهایش را با برگ اذخر پوشانیدند.( احمد با سند صحیح.)

– بیرون آوردن لباسهای شهید که در آنها به شهادت رسیده است، جایز نیست. بلکه با همان لباسها دفن گردد. زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم درباره شهدای احد، فرمود:

«زملّوهم فی ثیابهم» آنها را با لباسهایشان دفن کنید. (روایت احمد) و در روایت دیگری از احمد چنین آمده است:«زمولهم فی دمائهم» آنها را با خون شان دفن کنید.

– مستحب است که پارچه ای دیگر ، روی لباسهای شهید گذاشته شود. همانطور که رسول الله صلی الله علیه وسلم با مصعب بن عمیر و حمزه بن عبدالمطلب چنین کرد.

4- در کفن رعایت نکات زیر مستحب است:
1- سفید بودن کفن. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«الْبَسُوا مِنْ ثِیَابِکُمْ الْبَیَاضَ فَإِنَّهَا مِنْ خَیْرِ ثِیَابِکُمْ وَکَفِّنُوا فِیهَا مَوْتَاکُمْ».( ابوداود، ترمذی)
(لباس سفید بپوشید. زیرا لباس سفید بهترین لباس شما است و مردگانتان را نیز در پارچه سفید کفن کنید).

2-کفن، شامل سه قطعه پارچه باشد: عایشه رضی الله عنها می گوید:
رسول خدا صلی الله علیه وسلم را در سه پارچه یمنی سفید و کتانی ، کفن کردیم که در آنها پیراهن و عمامه وجود نداشت. (ابن الجارود.)

3- در صورت امکان ، یکی از سه پارچه کفن خط دار باشد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«إِذَا تُوُفِّیَ أَحَدُکُمْ فَوَجَدَ شَیْئًا فَلْیُکَفَّنْ فِی ثَوْبٍ حِبَرَةٍ»( ابوداود و بیهقی و سند آن صحیح است.)
(هرگاه کسی از شما فوت کرد، اگر برایش مقدور بود، در پارچه ای خط دار، کفن گردد).

4- کفن را سه بار، مواد خوشبو بزنند. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:
«اذا جمرتم المیت فاجمروا ثلاثاً».( احمد، ابن ابی شیبه، ابن حبان، حاکم، بیهقی و حدیث صحیح است.)
(هرگاه میت را مواد خوشبو زدید، سه بار بزنید).

– برای کفن پارچه گرانقیمت و همچنین بیشتر از سه قطعه جایز نیست. زیرا این کار، خلاف سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم و تضییع مال است و شریعت از اسراف، منع کرده است. بویژه اگر زندگان به آن نیاز داشته باشند. رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ ثَلاَثًا قِیلَ وَقَالَ وَإِضَاعَةَ الْمَالِ وَکَثْرَةَ السُّؤَالِ».( بخاری و مسلم.)
(خداوند سه چیز را برای شما حرام کرده است: بحث و جدل، ضایع کردن مال و به کثرت سوال کردن را).

– کفن زن هم مانند کفن مرد است و هیچ دلیلی بر تفاوت کفن زن و مرد وجود ندارد.

و حدیث لیلی دختر قائف ثقفی که می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم دخترش را در پنج قطعه پارچه کفن نمود، صحیح نیست. زیرا یکی از راویانش به نام نوح بن حکیم ثقفی فردی ناشناخته است و همچنین این حدیث، مشکلی دیگر دارد که زیلعی آنرا در نصب الرایه (2/258) بیان نموده است.

و روایتی دیگر که می‌گوید: زینب دختر رسول الله صلی الله علیه وسلم در پنج قطعه پارچه، کفن گردید، ‌روایتی شاذ و منکر (غیر قابل استدلال) است.

و در وقت دفن مرده؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم بعد از فراغت از دفت میت کنار قبر می ایستاد و می فرمود : « اسْتَغْفِرُوا لأَِخِیکُمْ وَسَلُوا لَهُ بِالتَّثْبِیتِ فَإِنَّهُ الآنَ یُسْأَلُ ». یعنی : « برای برادرتان طلب آمرزش کنید و برای او از خداوند تقاضای استقامت نمائید . چرا که اکنون مورد بازخواست قرار می گیرد» به روایت ابوداود.
پس سنت اینگونه است (که بعد از دفن برایش دعای استقامت و استغفار نمود)».
والله اعلم