احنف بن قيس رحمه الله ژوندلیک | د هرات او بلخ فاتح
د هرات او بلخ فاتح اونامتوتابعي حضرت احنف بن قيس رحمه الله
زوکړه : 3 ق هـ -مړينه : 71 –هـ 691 م]
يادونه : په تېره ګڼه کې مو د کابل فاتح او نامتوصحابي حضرت عبدالرحمن بن سمره رضی الله پېژندنه ولوستله ، اوس غواړو د هرات او بلخ فاتح او نامتوتابعي حضرت احنف بن قيس رحمه الله پېژندنه درته وړاندې کړو ، دغه نامتوتابعي د حضرت عمر رضی الله دخلافت په نېکمرغه او سپيڅلې دوره کې د اسلام بلنه زموږ هېواد تر جنوبي سيمو پورې د لومړی ځل له پاره را ورسوله . ده وروسته هم په خراسان کې زياتره فتوحات د نامتو صحابي او د بصري د والي حضرت عبدالله بن عامر رضی الله عنه ترڅارنې لاندې ترسره کړل اوپه خراسان کې يوڅه وخت دهغه ځای ناستی هم پاتی شوی دی ، ډير ځيرک او د سياسې تدبير خاوند و.
[۱] حضرت احنف بن قيس رحمه الله داسلام په تاريخ کې څه ډول وځليده ؟
د حضرت عمر رضی الله عنه د خلافت لومړۍ شپې ورځې وې ، د بنو تميم قبيلې زړه ور اواوتجربه لرونکي ځوان غازيان د عرب جزيزې د ((احساء)) او((نجد)) ترمنځ پرتو سيمو څخه ډلې ډلې په ښکليو اوځغاستونکو آسانو سپاره روان وو ، تيرې او پړکيدونکې تورې يې پر اوږو ځوړندوې دوی غوښتل په ((بصره)) کې د فارس له لښکر سره د عتبة بن غزوان رضی الله عنه ترمشري لاندې جنګيدونکي اسلامي لښکر سره يوځای شي ، په همدې ځوانانو کې يوهم زموږ حضرت احنف رح هم و.
جګړه لاهم روانه وه دغه ځوانان له اسلامي لښکر سره يوځای شول ، يوه ورځ دجګړې نامتوقوماندان حضرت عتبه بن غزوان رضی الله عنه ته دحضرت عمر رضی الله عنه يوتازه فرمان راغی چې متن يې داسې و : ((ماته د خپل لښکر لس تکړه ، هوښيار او د ښه زړه خاوندان مجاهدين را واستاوه چې زه ترې د جنګ د لومړيو ليکو حال واخلم او له ماسره چې کومې ښې مشورې دي هغه هم له دوی سره شريکې کړم))
حضرت عتبه رضی الله عنه له لارښوونې سره سم لس تنه تکړه او ځيرک مجاهدين په نښه کړل او بيايې مدينې منورې ته د حضرت عمر رضی الله عنه د لېدنې له پاره واستاول ، په دې لسو مجاهدينو کې يو هم حضرت احنف رحمه الله هم و .
دغه پلاوی چې حضرت عمررضی الله عنه ته ورغی ، هغه يې تود هرکلی وکړ او له خواسره کښنېول ،بيايي له دوی څحه د خپلو او دغه راز د ولس د اړتياوو په اړه پوښتنې وکړې ، ټول پلاوي په يوه خوله داخبره ورته وکړه چې : د ولس په اړتياوو خو تاسو ښه پوهيږئ ځکه مسوليت يې تاسو ته درپه غاړه دی ؛ خو موږ به درته خپلې اړتياوې وړاندې کړو، بيا هريوه په خپل وارخپلې اړتياوې وښودلې .
حضرت احنف رح د ټولو په پای کې خپلې خبرې ځکه وکړې چې تر ټولو کشر و ، نوموړي په خبروکې د الله پاک له ستاينې او لورينې بيانولو وروسته وويل :
((ای اميرالمومينيه ! مصر ته چې د مسلمان کوم لښکر ولاړ هغوی ته بخملي صحراوې ، شنې اوښايسته ځمکې ورسېدلې او د فرعون د نګې مانۍ يې لاس ته ورغلې .دغه راز هغه مسلمانان چې شام ته ولاړل هغوی ته هم د رومي امپراطورۍ دنګۍ ماڼۍ په لاس ورغلې او اوس پکې په ډيره خوښۍ شپې ورځې سبا کوې . دغه څير هغو مجاهدينو چې د ايران او فارس لور ته مخه وکړه هغوی هم ستر دريابونه ، شنه باغونه په برخه شول اودامهال د فارس د واکمنو له دنګو ماڼيو خوندونه اخلي. خو دايواځې زموږ قام دی چې دبصرې وچه ، ښوره اوشکلنه دښته يې په برخه رسېدلې ده چې نه شين بوټي اونه هم اوبه لري ، تل سپيره وي ،يوه لورته يې د ترخو مالګينو اوبو سمندر بهيږي اوبل لورته يې وچه اوسپيره شګلنه دښته پرته ده .
ډيرقدرمن اميرالمومنين ! ستاسو درانه خدمت ته په ډير درنښت دايو وړانديز کووچې : زموږ د قام د خلکو غم وخوره ، دهغوی ژوند سينګار کړه داسې چې : تاسو د بصرې والي ته لارښوونه وکړئ چې زموږقام ته د خوږو اوبو يوه لويه وياله (نهر) وباسي څو زموږ خلک له خوږو اوبو ګته واخلي ، او د دوی ژوي اوکښتونه ترې خړوبه شي ، چې په دې سره به د هغوی اقتصادي حالت ښه شي او بې وزلي به يې هم له منځه ولاړه شي اودهرڅه پريماني به شي او د خوراکي توکو بيې به را ولويږي اوترټولو ستره ګټه به يې داشي چې دوی به د الله پاک په لاره کې جهادکولو له مخکې نور هم ښه چمتو شي ))
ددې ځوان خبرې حضرت عمر رضی الله عنه ډيرې ښې ولګيدلې او خوند يې ورکړه اوځوان ته يي وويل : داڅومره ښکلي اوګتورې خبرې دې وکړې ؟ په خدای قسم ته خو دخپل قام مشر ښکارې .
له دې وروسته اميرالمومين پلاوي ته ډالۍ ورکړې اوکله يې چې احنف رح ډالۍ وړاندې کړه نوموړي په درنښت سره اميرالمومين ته يووړانديز داسې وکړ :
(( ای اميرالمومنينه ! موږ ستره بيديا او وچه دښته يواځې ددې له پاره نه پل کوله چې يوازې ډالۍ ترلاسه کړو ، ځکه زه ورسره ډيره ليواليتا نه لرم ؛بلکې له موږ سره يواځې د خپل قام د ناوړه حالت اندېښنه ده، که چيرته زموږ د قام ستونزه اواره کړئ ؛ نوهغه زموږ ستره موخه ده او موږ ته ترټولو ستره او ارزښناکه ډالۍ ده.))
ددې خبرو په اورېدو داميرالمومنين رح نور هم ددې ځوان ځيرکتيا ته زيات په تعجب کې شو اوبيايي وويل : ((ددې ځوان خبرې د ټولې بصرې د مشرتوب استازيتوب کوي او په نوموړي کې د مشرتوب نښې ښکاري )).
داد حضرت احنف رح له حضرت عمر رضی الله عنه سره لومړنی ليدنه کتنه وه .کله چې مجلس پای ته ورسېده ؛ نود پلاوي ټول غړي خپلو سپارليو لورته روان شول ، غوښتل يې چې شپه دخپلو سپارليو ترڅنګ تېره کړي او سبا روان شي ، له دې وروسته حضرت عمر رضی الله د دوی بارونوته هم له نظره تير کړل ، يوه پنډ يې وليده چې دقيمتي جامې پيڅه ترې را وتلې وه پوښته يې وکړه : دا جامې د چا دي ؟
احنف : اميرالمومينين ! زما دي .
عمر رضی الله عنه : په څو دې پيرلې دي ؟
احنف رح : په اته درهمه .
عمر رضی الله عنه : (( يوه جوړه دې بس نه وه ؟ کاشکې ددې بلې جامې روپۍ دې دبل مسلمان په اړتيا کې نه شوای لګولای ؟ . تاسو پرپوښاک دومره لګښت کوئ څومره ته مو چې اړتيآ وې . او اضافي پانګه په داسې څه ولګوئ چې هغه ته موډيره اړتيا وي ؛ نو په دې کار سره به مو تل خوښي په برخه شي او ټولينز ژوند به مو ښيرازه شي )).
ددې لارښوونه پرمهال حضرت احنف ښکته کتل و اودا ګټورې خبرې په ډير پام سره واوريدلې . له دې ورسته حضرت عمر رضی الله عنه دغه پلاوي رخصت کړ اويواځې حضرت احنف رحمه الله له پلاوی راجلا کړ اوبشپړ يو کال يې له ځان سره وساته . ددې پوښتنې ځواب به وروسته خبرې وکړو چې ولې يې نوموړي له پلاوي راجلا کړ ؟ اوس به لومړی داحنف رح پيژندنه وړاندې کړو .
[2]د حضرت احنف رحمه الله پېژندنه
حضرت احنف m لوی او نامتو تابعي و ، دپيغمبرصلی الله عليه وسلم د نبوت په زمانه کې يې که څه هم ايمان راوړی و ؛خو د پيغمبر صلی الله عليه وسلم دلېدنې اوصحبت نېمکرغي يې نه وه په برخه شوې ، له هجرت نه دری کاله دمخه په نجد کې زيږيدلی و ،خپل نوم يې ضحاک(خندان) او ياهم صخر (سترکاڼی) و ، د نوموړي کنيه ((ابوالبحر)) و، د قيس زوی او د معاويه لمسی او د حصين کړوسی و . په قام تميمي عرب و .
عرب داسې چاته ((احنف )) وايي چې پښې يې مور زاده کږې کيڼې وې او څرنګه چې د نوموړي پښې هم کږې وې ؛ نو په احنف سره يې شهرت وموند ،په څېره کې يې که څه هم زيات عيبونه وو ، غاښونه يې سر تير او بير و و ، سر يې وړکی و او زنه يې کږه وه . کوسه (څوکړ) هم و [1]؛ خو له دې ټولو بدني نيمګړيتاوو سره سره الله پاک نوموړي ته زياته پوهه ، پسته او خوږه ژبه ورکړې وه او د ښکلی فصاحت خاوند و. [2]
[۳]د حضرت احنف رح ځانګړنې :
الف : زغم او درنښت :
حضرت احنف رح زړور، زيارکښ ،هوښيار ،ځېرک اوعابد انسان و ، څلوېښت کاله يې په ډيره هوښياري د خپل قام مشري وکړه ، له همدې امله به نامتو عالم حضرت حسن بصري رحمه الله د نوموړي په اړه ويل : دقام په مشرانوکې مې داحنف غوندې ښه او غوره سړی تراوسه نه دی ليدلی )). دغه راز دروند او سنګين انسان و او په ډيره درنښت سره به يې د خپل قام اوخلکو سره چلند کاوه ، يوه نامتو عالم خالد بن صفوان به ويل : عزت او درناوی په احنف پسې ترشا منډې وهي )) .
با: پوهه اوځيرکي :
حضرت احنف رح دغه راز په زغم لرلو ،ښو پريکړو او ځيرکتيا کې متل و. د نوموړي ځيرکتيا ته په پام سره حضرت عمر رضی الله عنه د خپل خلافت پرمهال د عراق والي او نامتو صحابي حضرت ابوموسی اشعري رضی الله عنه ته د يوه ځانګړي فرمان له لارې وليکل : ((احنف تل در غواړه ، مشوره ورسره کوه ، اوپه مشوره يې عمل هم کوه ))
ج: ساده ژوند :
حضرت احنف رح ساده ژوند لاره ، يوه سړي ته ناورين ورپېښ غوښتل يې چې له دې ناورين څخه ځان خلاص کړي ، چا ورته د احنف رح ادرس ورکړ ، دغه سړی په ډيره بېړه په حضرت احنف رح پسې روان شو او په داسې حال کې يې پر کور وموند چې وزه يې لوشله او د لسو روپو ارزان بيه کميس يې په تن و ، بدن يې ډنګر او پېښې يې کږ وې ،دغه سړي د خپل بيړني حالت فرياد ورته وکړ و، څرنګه چې احنف رح له داسې پېښوسره بلد و ؛ نو د هغه سړي خبره يې په ډير سړه سينه واورېده او له دې پرته يې چې په رنګ کې يې کوم بدلون راشي او يا هم د وارخطايي نښې ورباندې ښکاره شي هغه سړي ته يې ډاډ ورکړ او بيايي روژه ماتی ورکړ .[3]
د: قومی نفوذ او زړه وړتيا :
حضرت احنف رح په خپل قام زيات منلی و ، داچې دغه نامتو تابعي د((جمل)) په پېښه کې په کور ناست و؛ خو د ((صفين)) په پېښه کې د حضرت علي رضی الله عنه ترڅنګ ولاړ و دنوموړي له شهادت وروسته په همدې ملتيا کولو باندې حضرت معاوية رضی الله عنه يوه ورځ په خپل دربار کې ملامت کړ . ده په ځواب ډيرې سختې زوړې خبرې ورته وکړې چې داټولې خبرې يې حضرت معاويه رضی الله عنه په سړه سينه واوريدلې ، وروسته ،چا له حضرت معاويه رضی الله عنه نه ددې چوپتيا په اړه پوښتنه وکړه ،حضرت معاويه رضی الله عنه په ځواب کې لومړی سوړ اسويلې ويوست اوبيايي وويل : دا داسې سړی دی چې کله خپه شي نوپه خپګان يې د قام يولک خلک له دې پرته خپه کيږي چې د غصې په سبب پوهه شي .[4]
يوه ورځ حضرت عمر رضی الله عنه په خپله وينا کې دنوموړي د قام شکايت وکړ ،حضرت احنف سمدلاسه ودرېده اوپه ويناکې يي وويل : ای اميرالمومين !
تاټول بني تميم بد ياد کړل ،سره له دې چې په دوی کې ښه او خلک دواړه شته ؛نوحضرت عمر رضی الله عنه ورته وويل : ته رښتيا وايي . له ده وروسته يوبل سړي غوښتل چې خبرې وکړي او له حضرت عمر رضی الله عنه نه يې اجازه وغوښته ،په ځواب کې حضرت عمر رضی الله عنه وويل : ستاسو مشر داسې ښکلې خبرې وکړې چې نورو خبروته اړتيا نشته .
ج: عبادت او د آخرت وېره :
وايي چې احنف رح به په ډير مينه لمونځ کاوه اوپه ځانګړي ډول به يې دشپې زيات عبادت کاوه. د آخرت د ورځې له حسابه زيات ويريده ، له همدې امله به يې کله ناکله د ډيوې اورته ګوته ونېوله او د دوزخ اور به يې ور ياداوه او له ځان سره به يې ويل : په فلاني ورځ دې هغه فلاني کار ولې وکړ ؟ او چا درباندې وکړ؟ .
يوه شپه په ژمي کې معذور شوی و، نوله دې پرته چې دکور خلک په تکليف کړي داوبو په لټه پسې دباندې ووت کنګل يې مات کړ اوپه يخو اوبو يې غسل وکړ . اونوموړي به دغه دعاء زياته کوله : ای خدايه! يواځې مې ته بښلای شي او که عذاب راکوي ؛ نو هم ستا خوښه ده ، ځکه زه يې وړ يم
[۴]حضرت احنف رح ته دپيغمبر صلی الله عليه وسلم دعاء
دمخه يادونه وشوه چې حضرت احنف رح دپيغمبرصلی الله عليه وسلم د صحبت نيکمرغي نه وه په برخه شوې ؛ خو دعايي ورته کړې وه او هغه داسې چې : حضرت احنف رح کېسه کوي: د حضرت عثمان رضی الله عنه د خلافت پرمهال مې يوه ورځ طواف کاوه ، د بني ليث قبيلې يوسړی راغی او راته يې وويل: يوزيری درباندې ونه کړم ؟ ماورته وويل : ولې نه . هغه راته وويل : ستا به په زړه وې اوکه يه ؟ چې يو وخت ستاسو قام ته پيغمبرصلی الله عليه وسلم يو پلاوی (وفد) دراستولی و ؟.
ما ويل: هو ! په زړه مې دي ، مايې مرسته هم کړې وه اوهغوی مې خپل قام ته په درنښت سره ور وپېژندل ،دهغوی دخبرو پخلی مې هم ورته وکړ او قام ته مې داهم وويل : دوی دښې خبرې بلنې درکوي او ګټورې خبرې کوي.
هغه سړي راته ويل : دغه پلاوي ستا سې د ښه چلند يادونه چې پيغمبرصلی الله عليه وسلم ته وکړه ؛ نوهغه صلی الله عليه وسلم درته داسې دعاء وکړه : ای خدايه ! احنف وبښې ! ! .
ماورته وويل : ماته تردې بل ښه د اميد څلی نشته .[5]
[1] په مخ يې ږېره نه وه اوپه خپل قام دومره ګران وو چې ويل به يې : که ا حنف ته ګيره په شل زره درهمه هم پيداکيدلی ؛ نو موږ به ورته پيرلې وه . الاعلام زرکلي : ۱/ ۲۷۷. دالف با دبلوی لومړی ټوک : ۳۴۲مخ په حواله . [2] ددغه نامتو تابعي دپيژندې له پاره لاندې کتابونه کتلای شئ .
لومړی : ابن سعد طبقات 7: 93
دوهم :دحافظ ابن حجر رح تهذيب التهذيب 1: 191.
دريم : دامام ذهبي رح سير اعلام النبلاء : ۴ ټوک ۸۷- ۹۷مخونه .
څلورم : دامام ذهبي تاريخ الاسلام: 2/ 779
پنځم : صورمن حياة التابعين : ۴۶۸- ۴۸۳مخونه درافت الباشاليکنه .
شپږم :داستاد زرکلي الاعلام : 1/ 276
اوم :دامام ابن اثير اسد الغابه: ۱/ ۳۴
اتم :دامام بخاري رح تاريخ کبير : 2 / 50.
نهم : دابن عبدالبر الاستيعاب ت 160،
لسم دامام ابن عساکر تاريخ 8 / 210 .
يولسم دابن خلکان وفيات الاعيان 2 / 499،.
[3] لاتحزن : ۳۷ [4] الاعلام : ۱/ ۲۷۲. [5]دغه کېسه امام احمد په خپل مسند کې 5 / 372اوامام بخاري په تاريخ کې اوحاکم المستدرك 3 / 614.کې راواړي ده .[۵]حضرت عمررضی الله عنه احنف رح بشپړ کال څاري
کله چې حضرت عمر رضی الله عنه ته نوی خلافت وسپارل شولکه دمخه يې کېسه تيره شوه چې حضرت احنف رحمه الله له بصرې څخه دلس کسيز پلاوی سره راغی اودحضرت عمر رضی الله عنه په مخکې ښکلی وينا وکړه چې له ويناڅخه يې حضرت عمر رضی الله عنه اغېزمن اواندېښمن شو ځکه نوموړی به دټولنې له هغو ځيرک ځوانانو اومشرانو اوخوږې ژبې له خاوندانو څخه په زړه کې زياته اندېښنه لرله اوفرمايل به يې : ((وإ ذ ا فَسَدُوْا کَانَ ذَکَاؤُهُم وَبَالاً عَلَی النَّاسِ )) کله چې دځيرکودماغ خاوندان فاسد شي نوبيايي پوهه د ټولنې له پاره دګتې پرځای سراسر زيان او ناسور وي. کله چې حضرت عمر رضی الله عنه ته ددې تميمي ځوان له مخکنۍ وينا څخه يې ورته پياوړتيا، ځيرکتيا اوخدايي صلاحيتونه څرک معلوم شو له همدې امله حضرت عمر رضی الله عنه سره داتلوسه اوليوالتيا پيداشوه ،چې ددې ځوان پالنه پخپله وکړي اودغه راز يې له نورو صحابه وو رضی الله عنهم څخه هم د استوګنې په موده کې تربيه او ديني زده کړې هم ترلاسه کړي . اوله ځان سره يې يوکال په مدينه منوره کې ايسار کړل.
حضرت احنف په خپله داسې کېسه کوي : زه حضرت عمر رضی الله عه ته ورغلم اوهغه ځان سره يوکال وساتلم اوسهار اوبيګاه مې ليدو ته راته له يوه کال وروسته يې راته وويل : ته پوهه شوې چې يوکال مې دڅه له پاره اېسار کړې وې ؟ ماستا ازموينه اخېستله پرمادې خبرې ښې ولګيدلې اوظاهري بڼه دې راته ښه وبرېښدله غوښتل مې د باطن په اړه دې هم يوڅه ځان خبر کړم ، اوس مې باور راغی چې باطن دې له ظاهري خبرو اوبڼې يوشان دی اوداکار مې ځکه وکړ چې موږ پيغمبرصلی الله عليه ددې امت په اړه له هوښيار منافق څخه ويرولي يو[1] . ای ا حنفه ! شکر وباسه چې له هغې ډلې څخه نه يي. اوبيايي رخصت کړم .
[۶] : له حضرت عمر رضی الله عنه سره د حضرت احنف رح دوهم ځل ارزښناکه ليدا
حضرت احنف په دوهم ځل دحضرت عمر رضی الله عنه ليدو ته ورغی اويوه ښکلي مشوره ورکړه چې هغې مشوره داسلام تاريخ کې يونوی باب پرانېست اوهغه داسې چې :
((هرمزان)) دايراني لښکر نامتو ،تجربه کار او تکړه قوماندان و، نوموړی دنورو جنګي قوماندانوپه پرتله دخپلې امپراطوري دټينګښت له پاره ډيرې هڅې کولې اوپه خورا ستر مورال دمسلمانانوپه وړاندې جنګيده اودجګړې په ډګر کې مسلمانانو لومې جوړولې اوپه درغلي کولو کې يې زيات شهرت ګټلی و .
داسلامي لښکر برياوو نوموړي زياتره وخته سولې کولو ته اړ کړی و ؛خوکله به يې چې بريا وليده نوسمدلاسه به يې خپله ژمنه ماته کړه اوپه جګړه به يې لاس پورې کړ .
دمسلمانانولښکر چې کله د((تستر)) ښار کلابند کړ ؛نو((هرمزان)) يوې خوندي کلا ته پناه يو وړه اومسلمانانو يې چې دنيولو هڅه وکړه نوهغوی ته يې په لوړ آواز وويل : ((له ماسره سل غېشي دي ؛ نوکه هرڅوک ماته د را نژدې کېدو هڅه وکړي زه به يې پردې غېشو ولم او تاسو خبر ياست چې زما نښه نه خطا کيږي ، زه به په اسانه ستاسو لاس ته در نه شم اوکه درځم نوپه تاسو کې به مې سل کسان وژلی وي )).
مجاهدينو ورته وې ويل : ته څه غواړې .
هرمزان : زه يواځې ستاسو دخليفه عمربن خطاب په لارښوونو عمل کوم اوهغه چې له ماسره کوم چلند کول غواړي نوزه ورته چمتو يم
مجاهدين : ستاسو وړندايز مو ومانه .
ددې خبرې په اوريدو ((هرمزان)) خپله له غشو ډک ترکش وغورځاوه اوپه ټيټه غړۍ له کلا څخه راښکته شو . مجاهدينو هغه ونيو اودڅو زړه ورو مجاهدينو ترڅارنې لاندې يې مدينې منورې ته واستول شو . چې مشري يې دپيغمبرصلی الله عليه وسلم دخادم حضرت انس بن مالک رضی الله عنه اوحضرت احنف رح کوله .
دمجاهدينودغه پلاوي له ځان سره اميرالمومين ته دبريا (فتحې زيری اودغه راز دولجې (غنيمت) پنځمه برخه يې هم دبيت المال له پاره واخېستله .
مجاهدين چې مدينې منورې ته نژدې شول نو هرمزان يې په خپله بڼه جوړ کړ ، هغه ارزښناک وريښمين کالي ورواغوستل چې د زرو ګل کاري ورباندې شوې وه ، اوپه سر يې تاج هم ورکېښودچې قيمتي لالونه پکې لګيدلی و اودزرو باوګان يې هم دهغه مهال له عادت سره سم ورپه لاس کړل چې پر قيمتی ډبرې پکې لګيدلي وې.
دوی چې دوی دمدينې ښار ته ننوتل نوليدو ته کمکيان اومشران راټول شول اوټولو دبندي جامو ته ډيرحيران وو . دوی لومړی ((هرمزان)) دحضرت عمر رضی الله کورته ورساوه خوحضرت عمررضی الله عنه پرکور نه و اوله پوښتنې وروسته معلومه شوه چې نبوي جومات ته تللی دی . دوی چې جومات ته ورغلل هلته هم نوموړی نه و اوڅومره چې وخت ووت هغومره دخلګوګڼه زياتيدله ، دغه مهال يوڅوتنوکمکيانو ورته وويل : حضرت عمر رضی الله عنه دنبوي جومات ښۍ څنډې ته دونې لاندې ويده دی اوخپل څادر يې سر ته اېښی دی . دوی هرمزان دجومات ښی لورته روان کړ وې ليدل چې دمسلمانانوخليفه ويده دوی په ډيره آرامي سره يې ترڅنګ کېښناستل.
((هرمزان)) په عربي نه پوهيده نوځکه ګومان هم نه کاوه چې دغه ويده سړی به اميرالمومنين وي ، خودومره يې اوريدلی و چې د مسلمانانو خليفه ډير ساده ژوند لري اودنياوی سينګار يې نه خوښيږي . خوله دې سره يې دومره ګومان هم نه کاوه چې هغه سړی چې دروم اوفارس امپراطورۍ له خاورې سره برابرې کړې هغه دې د جومات په څنډه کې له کوم ساتندوی پرته په سپيرو خاوروکې داسې بې غمه ويده وي .
((هرمزان)) ګومان وکړه چې مسلمانان غلي ناست دي کيدای شي د لمانځه تياری به کوي او دخپل خليفه راتګ ته به انتظار باسي ، دغه مهال حضرت احنف رح خلکوته اشاره کوله چې شور ونه کړي څو داميرالمومين خوب خراب نه شي ځکه نوموړي له حضرت عمررضی الله عنه سره يوکال تير کړی و نوموړي ته معلومه وه چې دشپې زيارته برخه کې حضرت عمررضی الله عنه وېښه تيروي داسې چې يادجومات په محراب اوياهم کور کې په لمانځه ولاړ وي او دشپې زياتره برخه دياهم الله پاک پرعبادت روڼه تيروي اوياهم دخپل ولس دحال اخېستو له پاره دمدينې په کوڅوکې ګرځي. خلکوته چې دحضرت احنف دچوپ کيدو اشارې زياتې شوې ؛ نو دغه مهال ((هرمزان)) پوه شو اوله حضرت مغيره بن شعبه رضی الله عنه څخه يې په فارسي پوښتنه وکړه چې :
هرمزان : داويده سړی څوک دی؟
مغيره بن شعبه : دا امير المومنين حضرت عمر بن خطاب دی .
هرمزان وارخطا لهجه وويل : همد اعمر بن خطاب دی ؟ نو ساتندويان يې نشته !!! داخو پيغمبر بايد وبلل شوی وای .
مغيره رضی الله عنه : داسړی دپيغمبرانوپه پله روان دی اوپه حضرت محمد صلی الله عليه وسلم باندې دنبوت لړۍ پای ته ورسېدله له هغه وروسته بل پيغمبر نه راځي.
خلک شېبه په شېبه زياتېدل اودخلکوشور هم ورسره زيات شو چې له امله يې حضرت عمررضی الله عنه هم له خوب راوېښ شو، دخلکوګڼې ته حيران و بيايي په ايرانۍ جنرال سترګې ولګيدلې چې قيمتي پاج يې په سر اوپه لاسونوکې يې دسرو زور داسې باوګان وو چې ستړګې يې له ځان سره وړلې اوپه دې سره نور هم حيران شو اوهغه ته يې په ځير سره وکتل اوبيايي ويل :
داهرمزان نه دی ؟
احنف بن قيس : هو ! دا هرمزان دی .
دايراني جنرال پرتن يې دورېښمو اوسروز سينګار وليده نومخ يې ترېنه واړاوه اوبيايي وفرمايل :
اعوذبالله من النار .. واستعين به علی الدنياء الحمدلله الذي اذل هذا واشياعه للاسلام
دالله پاک دربار ته ددوزخ له عذابه پناه غواړ م اوپه دنياوي چاروکې دالله پاک مرسته غواړم . دالله پاک ستاينه چې هرمزان يې رسوا اواسلام په وړاندې مات کړ .
ای مسلمانانو په اسلام منګولې ولګوئ !اودخپل نبي توښه مه هيروئ ، ګورئ ! دنيا مو تېر نه باسي ،هغه ډيره تېراېستونکې ده .
کله چې اميرالمومنين خبرې پای ته ورسولې ؛نوبيا حضرت احنف ورته د مسلمانانو د بريا زيری ورکړ او په دې غزا کې چې الله پاک کومه ولجه اوغنيمت په لاس ورکړی د هغه يادونه يې وکړه اوبيايي وويل :
اميرالمومنين ! هرمزان موږ ته ځان په خپله وسپاره اوتاسو يې يادولئ چې ماته کومه لارښوونه وکړي هغه به په دواړو سترګو منم او په دې لړکې تاسو ورسره په خپله ورسره خبرې وکړئ .
حضرت عمر رضی الله وفرمايل : څو پورې يې چې پر تن دغه دکبر او غرور دغه جامه وي زه ورسره خبرو ته تيار نه يم ، ماته د غرور جامې خوند نه راکوي .
له دې لارښوونې سره دنوموړي تاج اوورېښمو جامې ترې لېرې کړل شوې اوله لاسونو يې باوه ګان هم وه اېسته شول اوبياساده جامې ور واغوستل شوې .
بياحضرت عمر د((هرمزان)) لورته اشاره وکړه او وې فرمايل : هرمزانه ! ته څومره درغلي کوونکي (چل باز) سړی يې ، ته ووايه خپله ژمنه دې څوځله ماته کړه؟ اوس دې د خپلې ژمنې ماتولو پايله وليده ؟
هرمزان : موږ اوتاسو دواړه د جاهليت په زمانه کې سره يوډول وو هغه مهال الله پاک نه له تاسو اونه هم له موږ سره وو ؛خوکله چې تاسو اسلام ومانه ؛نوالله پاک له تاسو مرسته وکړه او پرموږ ځواکمن شوئ .
عمررضی الله عنه : موږ چې پرتاسو ځواکمن شولو رښتياهم د اسلام له برکته دا کار ترسره شو او دغه راز يوبل راز هم پکې و او هغه داچې په لومړی سر کې ستاسو ترمنځ يووالی شتون لاره اوموږ سره بيلابيل اوترمنځ مو بيلتون وو .
عمر رضی الله عنه له دې وروسته په ډيره توروه ټنډه وفرمايل : هرمزانه ! څوځلې دې له موږ سره ژمنه ماته کړه اودخپلې بي وفايي له پاره څه ځواب لرې ؟
هزمزان : زه وېريږم چې تاسو مې مې وژنئ .
عمر رضی الله عنه : داسې خبره نه ده ،اوس ته خوندې يې ترهغه چې موږ ته رښتيا خبره ونه کړې .
ددې خبرې په اوريدو که څه هرمزان ډاډه شو.
هرمزان : زه تږی يم ،ماته اوبه راکړئ . .
عمر رضی الله عنه : اوبه ورکړئ.
اوبه ورته په يوه خيرنه پياله کې راوړل شوې، پيالي ته يې په ډير ځير سره وکتل اوبيايي وويل : که زه له تندې وه هم مرم ؛خو په داسې پياله کې اوبه نه شم څښلای .
عمر رضی الله عنه : په پاکه پياله کې اوبه ورکړئ .
کله چې لوښه ورته راوړل شو نولاسونو په رږديدو پيل وکړ .
عمر رضی الله عنه : څه درباندې وشول ؟
هرمزان : وېرېږم چې اوبه مې له ستونې ښکته شوې نه وي او زه به ووژل شم .
عمررضی الله عنه : ترهغه دې نه وژنو څو دې اوبه څښلې نه وي .
له دې سره سره بياهم د نوموړي له لاسه هغه پياله ولويده او اوبه ټولې په ځمکه تويه شوې .
عمر رضی الله عنه : نورې اوبه ورته راوړئ چې مرګ اوتنده يې سره يوځای نه شي .
هرمزان : اوبو ته مې اړتيا نشته زه دخپل سر خير غواړم دخدای له پاره مه مې وژنئ .
عمر رضی الله عنه : زه خودې ژوندی نه پريږدم ، ستاسزا يواځې وژل (قتل) دی .
هرمزان : ماته ستاسو ملګرو ماته پناه را کړې.
عمر رضی الله عنه : ته درواغ وايي .
انس بن مالک رضی الله عنه : هو ! امير المومنين ! دی رښتيا وايي ده ته پناه ورکړل شوی دی .
عمر رضی الله عنه : ای انسه ! داڅومره دافسوس خبره ده ، زه ستاسو دورو قاتل براء بن مالک څرنګه پريږدم ؟ دغه ظالم د نامتو صحابي مجزاة بن ثور رضی الله عنه قاتل هم دی .
انس رضی الله عنه : تاسو ده ته ويلی و چې څوپورې دې حال ويلي نه وي ، او اوبه څښلي نه وي هېڅ به درته نه ويل کيږي .
احنف بن قيس رضی الله عنه هم دحضرت انس رضی الله عنه د خبرو پخلی وکړ . ناستو خلکو هم ددې خبرې پخلی وکړ.
عمر رضی الله عنه په ډير غصه هرمزان ته وکتل : له ماسره دې درغلي کړيده په خدای قسم دی زه دهېڅ مسلمان په هکله ددرغلي نه شم زغملای.
ددې خبرو په اوريدو هرمزان داسلام په مبارک دين مشرف شو او حضرت عمردنوموړي دډاډ له پاره ورته دوه زره درهم تنخوا وټاکله.
[۷] : دحضرت احنف رح يوې مشورې داسلامي تاريخ کې نوې باب پرانېست
پلاوی چې د ((هرمزان)) دسپارلوله دندې خلاص شول ،حضرت عمر رضی الله عنه غوښتل چې له دوی سره ديوې سترې ستونزې په اړه مشوره وکړي اوهغه داچې : دحضرت عمر رضی الله عنه په زمانه کې په عراق اودفارس په سيمو کې د مسلمانانوپرخلاف زيات پاڅونونه اوبغاوتونه کېدل چې حضرت عمر رضی الله عنه ورته زيات اندېښمن و، حضرت عمر رضی الله عنه غوښتل چې ددې اوښتونو او ستونزو اصلی لامل ومومي ، حضرت عمر رضی الله عنه دپلاوي غړی د همدې سترې اوارزښناکې مشورې په موخه ځانګړې ناسته وکړه اوحضرت عمر رضی الله عنه له دوی څخه لومړنی پوښته داوه :
عمر رضی الله عنه : ايا مسلمانان په فتحه شويو سيموکې له ذميانوسره ناوړه چلند اوکه څرنګه ؟ اوپرهغوی ظلم کوي ؟
پلاوی : موږ دالله پاک په نامه لوړه کوو چې موږ ته هېڅ داسې ځای معلوم نه ده چې مسلمانانودې پرهغوی کوم تيری کړی وي ، اويادې ژمنه ماته کړې وي ، اويادې له هغوی سره په کوم تړون کې درغلي کړي وي .
عمره رضی الله عنه : نوبيا داڅه سبب دی چې کله هم د فارس خلکو ته موکه په لاس ورشي ؛ نو سمدلاسه بغاوت کوي اوخپله ژمنه ماتوي اوپرمسلمانانو بريد کوي سره له دې چې ستاسو اوددی ترمنځ تړون هم شوی وي ؟
پلاوی ددې پوښتنې ځواب هڅه وکړه خو پرهغوی ځوابونه حضرت عمر رضی الله عنه قانع نه شو اوهغه ځوابونه يې زړه ته ونه لويدل ،دغه مهال حضرت احنف رحمه الله ډير ارزښناکه مشوره ورکړه اوداسې ويل : امير المومنين ! که چيرته اجازه وي زه به درته حقيقت ووايم .
عمر رضی الله عنه :مهرباني وکړئ . تاسو په دې اړه چې څه معلومات لرئ هغه وړاندې کړئ .
حضرت اخنف رحمه الله: تاسو موږ ته دايران پرخاوره باندې دبشپړې واکمنۍ څخه موږ ايسار کړي يو ، تاسو موږ ته لارښوونه کړيده چې موږ نيول شوې سيمې وساتو سره له دې چې دفارس پخواني ټولواک يزدګر ژوندی په سيمه ګرځي ، دمسلمانانو په وړاندې دامهال ترټولو ستر ګواښ هغه دفارس همدا پخواني واکمن ((يزدګر)) دی ، هغه غواړي چې له لاسه تللي سيمي بېرته ونيسي ؛نوهغه خلک چې له موږ سره يې تړون کړی وي کله هم چې له کومه لوري مرسته ترلاسه کړي اوياهم چيرته چې دبريا څرک وويني ؛ او موکه ومومي ؛ نو خپله ژمنه ماتوي او ټول په يوه خوله زموږ په وړاندې دريږي اوخلک بغاوت کولو ته همدی هڅوي څوپورې چې ((يزدګر)) ژوندی وي ؛نو زموږ پر خلاف به لومې جوړوي ؛ څوپورې چې د((يزدګر)) رېښې وچې اوله فارس اوخراسان څخه ونه خيژي ؛ نوموږ به تل له همداسې ګوښونکو سره مخ يو .
اميرالمومنين! په يوه هېواد کې دوه واکمن نه شي ځايدلای ، دا خبره د فطرت پرخلاف ده ، دا خبره ضروري دی چې يوپاچا به بل پاچا له هېواد شړي اويابه يې ورک کوي ، که تاسو موږ ته په فارس کې بشپړ واک راکړئ او دغه راز د وړاندې تګ اجازه راکړئ څو دايران پخواني پاچا يزدګر پاتي واکم ونړو چې ورسره به دايرانی ولس هيلي له خپل پخواني پاچا څخه وخيژي ؛ نودهغوی ځواک به مات اوزموږ لاره په پا که شي اوبيابه زموږ په وړاندې هېڅ راز خنډ نه وي اودهرډول فتنې مخه ونيول شي)) .
ددې خبرې له اوريدو وروسته حضرت عمر رض الله عنه دڅه وخت له پاره فکر يو وړ اوله اوږدې چوپتيا وروسته يې وويل : احنف ددې ستونزې ښکلی اواری راويوست اونن ورځ په دې خبره په ښه توګه پوهه شوم چې زموږ په وړاندې ترټولو ستر ګواښ همدا دايران پخوانۍ واکمن دی )) .په همدې مشوره سره حضرت احنف رحمه الله داسلامي تاريخ يوباب پرانېست .
[1] دغه حديث امام احمد په مسند 1 / 22 و 44 کې روايت کړی دی.
[۶] :افغانستان ته دحضرت احنف رح راتګ
الله پاک پرخرسان ـ اوسني افغانستان ـ باندې دهدايت ستر نعمت لورلی و ، حضرت عمر رضی الله عنه دحضرت احنف رحمه مشوره خوښه کړه . اونوموړي ته په خراسان کې دغزا او نويوفتوحاتو دکولو اجازه ورکړه اودلښکر د مشري توغ يې هم نوموړي ته وروتړاه .
حضرت عمر رضي الله عنه يې مشوره خوښه کړه اوپه ۲۲هـ کال کې يې نوموړي ته همده ته د يزدګر دله منځه ونده وسپارله ، هغه و چې نوموړی د يزدګر په تعقيب پسې دحضرت عمر رضي الله عنه په لارښوونه راغی، هرات اوبلخ يې فتح کړل کندز اوتالقان يې هم فتحه کړل اوپه جنوب کې يې په ۲۴هـ تر ارغنداب پورې سيمې هم فتح کړې. چې فتوحاتويادونه يې په تفصيل سره بيانوو .
[۷]حضرت احنف بن قيس رحمه الله فتوحات
امام ابن کثير رح په ((البدايه والنهايه))[1] او علامه ابن الجوزي په خپل تاريخ ((المنتظم)) دحضرت احنف رح دفتوحاتو داستان او کېسې په تفصيل سره راخېستي چې دلته موږ هم له همدې دواړو تاريخونو څخه دحضرت احنف رح د فتوحاتو تفصيلي يادونه د ګرانو لوستونکو مخ ته ږدو .
[۸]حضرت احنف رح په خراسان کې
د بصري والي حضرت ابن عامر[2]رضی الله عنه ترڅارنې لاندې حضرت احنف رح ترڅلور زره کسيزه لښکر سره خراسان ته د يزدګر د نيولو په لټون پسې روان شو، حضرت احنف رح چې د خراسان بريدونو ته ورسيده لومړی هرات يې ونيو اوهلته يې صحار بن فلان العبدي، خپل ځای ناستی وټاکه . بيا ((مروه الشاهجان)) ته روان شو چې هلته يزدګر پټ و ، دوه نامتو قوماندانان هريو:(( مطرف بن عبد الله)) نيسابور ته او((حارث بن حسان )) يې سرخس ته واستاول اوحضرت احنف رح په خپله ((مروه شاهجان)) ته وخوځيده ، کله چې ښار ته نژدې شو يزدګر خبر شو نوله هغه ښاره يې ګډه ((مروه رود)) ته بار کړه اوحضرت احنف رح ((مروه شاهجان)) ښار له فتحې وروسته بلخ ته دتګ له پاره تياری کاوه. دغه مهال يزدګر د ترکانو واکمن ((خاقان)) او دغه راز د((چين)) او ((صغد)) واکمنو ته ليکونه واستول اومرسته يې ورڅخه غوښتله .
[۹]حضرت احنف په بلخ کې
احنف رح له دې وروسته ((مروه رود)) ته په يزدګر پسې روان شو او په ((مروه شاهجان)) کې يې خپل ځای ناستی حارثة بن النعمان پرېښود اودغه مهال احنف رح ته له کوفې نور مجاهدين هم راورسيدل ، کله چې يزدګر دمسلمانانودلښکر له راتګ نه خبر شو نو له ((مروه رود)) څخه بلخ ته ولاړ ، اوپه بلخ کې اسلامي لښکر له ده سره خونړۍ جکړه وکړه اوماتي يې وخوړه اوله هغه ځای په تېښته بريالی شو اوامو درياب څخه پورې ووت اودخراسان پاچا له حضرت احنف رح سره دروغې تړون وکړ اوپه دهمدې تړون په رڼاکې حضرت احنف رحمه الله په هرلوی ښار کې خپل والي وټاکه . دغه مهال حضرت احنف رح له بلخ څخه بيرته ((مروه رود)) ته ستون شو اود دغو فتوحاتو په اړه يې حضرت عمر رضی الله عنه ته زيری ورکړ او د فتوحاتو تفصيل يې په ليک کې ورته واستاوه .
[۱۰]حضرت عمر رضی الله عنه ته داحضرت احنف رح له لورې د فتوحاتو زيری
حضرت احنف رح د خپلو فتوحاتو خبر د ليک له لارې حضرت عمر رضی الله عنه ته واستاوه ، حضرت عمر رضی الله عنه د مسلمانانو پر سوبو او برياووزيات خوښ شو او دليک په ځواب کې حضرت احنف ته يې داسې لارښوونه وليکله : (( له امودريابه مه پورې وځه اوس کوشش وکړه هغه ولايتونه ښه وساتې چې تازه دې فتحه کړي دي )).
[۱۱]دخراسان په اړه دحضرت عمر رضی الله عنه اندېښنې
دغه مهال حضرت عمر رضی الله عنه وويل : ((کاشکې زموږ او خراسان ترمنځ داور ستر درياب(بحر من نار.) وای !! دغه مهال حضرت علي رضی الله عنه ترې وپوښتل :
ولي داسې هيله کوې ای اميرالمومنينه !
حضرت عمر رضی الله عنه : ځکه ددهغه وطن خلکو له موږ سره خپله ژمنه دری ځله ماته کړه اوپه دريم ځل به پرموږ باندې بريالی شي .
حضرت علي رضی الله عنه: پروا نه کوي که ژمنه ماتوي نودوی به يې ماتوي اودهغې پړه خو پرمسلمانانو نه ورځي .
[۱۲] ((په مروه ردو)) کې د يزدګر او اسلامي خونړۍ جګړه
ديزدګر ليک ته که څه هم دچين اوصغد واکمنو کومه پاملرنه ونه کړه ؛خودخاقان پاچا يې مرسته وکړه او دترکانود لښکر په مرسته بېرته دبلخ دنيولو له پاره له آمو درياب څخه پورې ووت اوبلخ يې بيرته ونيو اودحضرت احنف رح ټاکلی وليان بيرته ((مروه رود)) ته ستانه شول اوبيا يزدګر له ستر لښکر سره ((مروه رود)) ته ولاړ .او((مروه رود)) يې په دې موخه کلابند کړ چې هغه سترې پآنګې ترې وباسي چې يزدګر هلته خښه کړې وه . اوله پانګې ترلاسه کولو وروسته بيرته دبلخ پرلوري روان شو او خاقان ورته په بلخ کې انتظار و اودغه مهال مسلمانان دحضرت احنف رح له وينا سره سم ديزدګر لښکر تعقيب نه کړ .
د مروه رود دکلابندي پرمهال به ترکانو د ورځې پرمسلمان غلچکي بريدونه کول اودشپې به ورک شول او حضرت احنف رح لښکر يې زياته پرېښانه کړی وو او په دې نه پوهيدل چې دوی دشپې چيرته پټيږي يوه شپه حضرت احنف رح ددوی ځای ته ورغی اودری تنه سپاره ترينه ووژل چې په دې سره ترکان له جنګ لاس واخېست اوبيرته خپل وطن ته ستانه شول .
[۱۳] د يزدګر وروستۍ ماتې ا و وروستی برخليک
مسلمانانوزياتې ولجې له ترکانوترلاسه کړې اوددغې فتوحاتو زيري حضرت احنف رح مدينې منورې ته واستاوه په ليک په رسيدو حضرت عمر رضی الله عنه په نبوي جومات کې مسلمانانو ته دتل له پاره د فارس دامپراطوري دماتېدا زيری ورکړ .
اوبياچې کله يزدګر له خاقان سره روانيده خپل قام يې له تګه ايساراواه خويزدګر پرتګ اصرار کاوه اوغوښتل يې چې پانګې له ځان سره يوسي اوپه همدې ورسره دخپل قام شخړه شوه اوله جګړې وروسته يزدګر له کم شميرکسانوسره فرغانې ته ولاړ اوديزدګر لښکريان ټول حضرت احنف رح ته تسليم شول او دامن تړون يې ورسره وکړ .اوزياتې خزانې يې حضرت احنف رح ته وسپارلې .
يزدګر بيا دحضرت عمر رضی الله عنه دخلافت په زمانه کې هم ژوندی و اودحضرت عثمان رضی الله عنه دخلافت په زمانه کې بيرته داوسني ايران قم ته راغی خوخپل قام بياوواژه . اومسلمانان يې له غمه دتل له پاره بې غمه شول .[3]
[۱۵]حضرت احنف رح دخراسان دوالي په توګه
نامتوسيرت پوهه ابن اسحاق وايي : دخراسان والي حضرت ابن عامر رضی الله عنه له نيساپور څخه دعمرې احرام وتاړه اوپه خراسان کې يې خپل ځای ناستی حضرت احنف رح وټاکه دحضرت ابن عامر رضی الله عنه له تګ وروسته دخراسان خلکو سر پورته کړ اوپه مروه کې سخته خونړۍ جګړه شوه خو حضرت احنف رح بياهم ماتې ورکړه.
حضرت ابن عامر رضی الله عنه له عمرې راستون شو نودغه مهال حضرت احنف بيرته حضرت عثمان رضي الله عنه ته ورستون شو.
[۱۷]حضرت احنف بن قيس رحمه الله مړينه
ابن سعد وايي چې : حضرت احنف دحديثو ډير کم روايتونه لري او په بصره کې اوسېده ، دژوند په پای کې د عراق د امير حضرت مصعب بن زبير رحمه الله دغورځنګ پلوي و واوديوه پلاوی په مشري کوفې ته ورغی و واو دهمدې سفر پرمهال پرکال په ۷۲هـ کې په کوفه کې ومړ . حضرت مصعب رحمه الله يې په مرګ زيات خپه و اود ډير خپګان له امله له څادره پرته يې جنازه راوتلی سره له دې چې تردې دمخه نوموړی هېڅکله بې څادره دباندې راوتلی نه و. يوعالم روايت کا: پرحضرت احنف رح چې خاورې واړول شوې نو قبر يې موږ ته دومره پراخ څرګند شو څومره مو سترګو کار کاوه .
[۱۸]حضرت احنف بن قيس رحمه الله غوره ویناوې:
دحضرت احنف رح ويناوې دکاڼې کرښې ګڼل کيدلې اوهره وينا يې د متل بڼه لرله ، تردې چې دعربي ادب امام جاحظ يې غوره ويناوې له لقمان حکيم څخه هم پياوړي بولی ،دنوموړي دويناوو همدې ارزښت ته په پام سره عربو مورخينو اودعربي ادب نامتو امامانو يې ويناوې په خپلوکتابونوکې خوندي کړي دی [4]دلته د لوستونکو له پاره دنوموړي يوڅه ويناوې را آخلو :
لومړی وينا :
زه دری خويونه لرم چې يوازې يې ستاسو دګټې له پاره درته بيانوم:
۱ـ زه ددوه کسانو منځ ته دهغوی له بلنې پرته هېڅکله نه يم ورغلی .
۲ـ اوهېڅ وخت دواکمنو دروازو دريدلی نه يم
۳ـ اونه هم واکمنوته دتمې په خاطر ښکته پورته شوی يم.
دوهمه وينا :
دروند سړی هېڅکله درغلی نه کوي او هوښيار سړی هېڅ وخت درواغ نه وايي او مسلمان غيبت نه کوي .
دريمه وينا :
ټول عمر مې ناستو خلکو ته هغه څوک په ښه خوله ياد کړي چې له مجلسه به يې خدای په اماني واخېستله.
څلورمه وينا :
زه هغه سړي ته حيران يم چې دمتيازو له ځای پيدا دی او بيا هم
غرور اولويي کوي .
پنځمه وينا :
پرخپلو ناپوهانوپاملرنه اولورينه وکړئ که نه داسې ناوړه کار به ترسره کړي چې تاسو به ور پورې سپک يادشئ اوله ستونزسره به مو لاس وګرايون کړي[5].
شپږمه وينا :
يو حضرت احنف رح ته وويل : پلانی سړی دې بد يادوی ، ده ورته وويل : شيطاني د ښه سړی کار نه دی .[6]
اومه وينا : انصاف اشنايي ژغوري اوله خپلوانوسره ښېګڼه او لورينه مينه زياتوي.
اتمه وينا :
سړي يتوب دادچی: خپل راز وساتئ او بل ته زيان ونه رسوئ. [7]
نهمه وينا :
بدنيتی (حاسد) سړی به آرامه ورځ ونه ويني . درواغجن سړي ټيکه (ټيکاو)نه لري،دوه مخه سړی ژمن (وفادار) نه وي ،له بخيل سړي څخه په چل هم روپۍ نه اېستل کيږي ، اوبدخويه سړی به بريا په سترګو هم ونه ويني .[8]
لسمه وينا :
حضرت احنف رح به په سپين ګيرتوب کې روژه نېوله چاورته وويل : اوس سپين ګيری يې روژه مه نېسه بيادې کمزوری کوي : ده ورته ويل : زه يوه اوږده سفر پرې چمتو والی نېسم .
يولسمه وينا :
څلوېښت کاله وشول چې دايوه سترګه مې وتلي خوترواسه مې چاته ګيله (شکايت) نه دی کړی .
دولسمه وينا :
سينه مې پراخه نه ده ؛ خو له زغمه کار اخلم.
ديارلسمه وينا :
چاترې وپوښتل : دقام مشري دې په څه حکمت وساتله ؟ ده وويل : پرهغه څه به مې کار نه لاره چې ورسره کار به مې نه و .
څورالسمه وينا :
څوک چې دخلکو په هغو کارونو ګوټې وهي چې خلک پرې خپه کيږي نوخلک به له ځان پکې خبرې کوي .
پنځملسمه وينا :
له وږي سره له مړښت دمخه مشوره مه کوئ اودغه راز له تږي سره له څښاک دمخه اوله بندي سره ترخلاصون دمخه او له تنګلاسي سره له پراخي دمخه او له هيلمن سره
دهيلو تربشپړيدو دمخه مشوره مه کوه . [9]
له شک پرته دحضرت احنف رحمه الله دخواريو له برکته زموږ د هېواد په شمال کې دلومړي ځل له پاره داسلام بلنه خپره شوه اوپه دې فتوحاتو دبصري دوالي اودخراسان دفاتح حضرت عامر رضی الله عنه ستر لاس و ، له همدې امله به له دې وروسته به دنوموړي پېژندنه تاسو ګرانو لوستونکوته وړاندې کړو .
[1] البدايه والنهايه : ۷/۱۰۱ [2] عبدالله بن عامر دفارس اوخراسان فاتح ګڼل کيږي ، اودحضرت عثمان رضی الله دترور زوی کيږي ،اوحضرت علی رضی الله عنه به يې زياته ستاينه کوله. دنوموړي پيژندنه به که خدای کول له دې وروسته تاسو ته وليکو . [3]المتنظم : دابن الجوزي : ۲/ ۲۳۶ [4] علامه زرکلي رح دخپل کتاب الاعلام دلومړي ټوک د ۲۷۷ مخ په لمن ليک کې کاږي : داحنف رح ويناوې اوګټورې خبرې د تاريخ او ادب په کتابونوکې خورې وري دي ،کاشکې څوک يې راټولي کړي ،عبد العزيز بن يحيى الجلودي داحنف کېسې او پېښې راټولې کړي دي ، مايې هم ژوند پېښې او ويناوې راټولې کړي دي او په زړه کې مې دي چې که خدای توفيق راکړ ؛ نو يوښه کتاب به ترې جوړوم . [5] وفيات الاعيان دابن خلکان :۲/ ۵۰۵ [6] دابن عساکر د د مشق تاريخ : ۲۴/ ۳۳۷ [7] دامام ذهبي سير اعلام النبلاء : 4 / 93 [8] دامام ذهبي تاريخ الاسلام : 2/ 779 [9] المفصل فی تاريخ الغرب : ۱/ ۲۴۰۷
