په اسلام کې د عبادت او اخلاقو تر ټولو لوړ مقام

په اسلامي ښوونو کې درې مهمې کلمې تل یوځای یادېږي: اسلام، ایمان او احسان. اسلام د ظاهري اعمالو او اطاعت نوم دی، ایمان د زړه د باور او عقیدې نوم دی، خو احسان بیا د دغو دواړو روح او کمال دی. احسان هغه لوړ مقام دی چې یو مسلمان په خپل عبادت، اخلاقو او معاملو کې ورته د رسېدو هڅه کوي. خو پوښتنه دا ده چې احسان په اصل کې څه شی دی؟

“احسان” یوه عربي کلمه ده چې له “حُسن” څخه اخیستل شوې او په لغت کې د “ښه کولو”، “ښایسته کولو” او “یو کار په پوره کمال او مهارت سره ترسره کولو” ته وايي. خو په اسلامي اصطلاح کې احسان یوه ډېره ژوره او پراخه مانا لري چې د اسلام ستر پیغمبر حضرت محمد ﷺ په یوه مشهور حدیث کې په ډېر ښکلي انداز بیان کړې ده.

د جبرائیل په حدیث کې د احسان تعریف

د اسلامي علومو یو له مهمو حدیثونو څخه چې د “حدیث جبرائیل” په نوم شهرت لري، د احسان تر ټولو غوره تعریف وړاندې کوي. په دغه اوږد حدیث کې راځي چې جبرائیل امین (علیه السلام) د یوه انسان په بڼه د پیغمبر ﷺ حضور ته راغی او د اسلام، ایمان او احسان په اړه یې پوښتنې وکړې. کله یې چې د احسان په اړه وپوښتل، رسول الله ﷺ ورته په ځواب کې وفرمایل:

«أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ» (رواه مسلم)

ژباړه: (احسان) دا دی چې ته د الله تعالی عبادت داسې وکړې لکه ته چې هغه وینې، او که ته هغه نه وینې، نو (په دې باور و اوسې) چې هغه تا ویني.

دا مبارک حدیث د احسان دوه درجې بیانوي:

1. د مشاهدې مقام: دا لوړه درجه ده چې بنده په عبادت کې دومره ډوب شي چې داسې احساس کړي لکه خپل رب چې په سترګو ویني. دا د زړه د حضور، مینې او شوق یو ځانګړی کیفیت دی.
2. د مراقبې مقام: که څوک دغه لوړ مقام ته نشي رسېدلی، نو لږ تر لږه باید په دې کلک باور ولري چې الله تعالی هر وخت هغه ویني، د هغه زړه ته ګوري او له ټولو حرکاتو یې خبر دی. دا باور انسان له ګناهونو ژغوري او نېکو کارونو ته یې هڅوي.

د احسان دوه مهم اړخونه

احسان یوازې په عبادت (لمانځه، روژې او ذکر) پورې محدود نه دی، بلکې د ژوند ټولې چارې په بر کې نیسي. د احسان دوه مهم اړخونه دي:

۱. له الله تعالی سره احsan (احسان):
دا هغه څه دي چې په حدیث جبرائیل کې ورته اشاره وشوه. یعنې خپل ټول عبادات لکه لمونځ، روژه، زکات، حج او نور په پوره اخلاص، د زړه په حضور او په تر ټولو ښه طریقه ترسره کول. دا چې عبادت یوازې یو رسم نه، بلکې له خپل خالق سره د مینې او اړیکې یوه ژوندۍ تجربه وګرځي.

۲. د الله له مخلوق سره احسان:
احسان یوازې د انسان او خدای ترمنځ اړیکه نه ده، بلکې له ټول مخلوق سره ښه چلند او نېکي کول هم د احسان یوه مهمه برخه ده. په دې کې له مور او پلار سره ښه چلند، له خپلوانو سره صله رحمي، له ګاونډیانو سره نېکي، د یتیمانو او مسکینانو پالنه، له ټولو انسانانو سره په ښو اخلاقو خبرې کول او حتی له حیواناتو سره نرمي او زړه سوی هم شامل دي.

الله تعالی په قرآن کریم کې فرمایي:
«…وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ…» (سورة القصص: ۷۷)
ژباړه: …او (له خلکو سره) داسې نېکي کوه لکه څنګه چې الله له تا سره نېکي (احسان) کړی دی.

دا آیت موږ ته را یادوي چې څنګه الله تعالی پر موږ بې شمېره نعمتونه پیرزو کړي، همداسې موږ هم باید د هغه له مخلوق سره د نېکۍ او احسان چلند وکړو.

په قرآن کریم کې د احسان مقام

قرآن کریم په وار وار د “محسنینو” (احسان کوونکو) ستاینه کړې او هغوی ته یې د سترو اجرونو زېری ورکړی دی. الله تعالی له احسان کوونکو سره ځانګړې مینه لري.

«…إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» (سورة البقرة: ۱۹۵)
ژباړه: …بېشکه الله تعالی له نېکي کوونکو (محسنینو) سره مینه لري.

په بل ځای کې فرمایي چې د الله رحمت احسان کوونکو ته نږدې دی:
«…إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ» (سورة الأعراف: ۵۶)
ژباړه: …بېشکه د الله رحمت نېکي کوونکو ته نږدې دی.