حقوق شهروندی از منظر اسلام

حقوق شهروندی از جمله مفاهیمی است که به مساوات و عدالت توجه خاصی دارد و زمانی متحقق می شود که تمامی افراد جامعه از کلیه امتیازهای مدنی و سیاسی شان برخوردار باشند و در ضمن شهروندان نیز در برابر این امتیازات، تکالیفی را بر دوش کشند.

اسلام به عنوان یک دین فراگیر و جهان شمول به همه ای جنبه های زنده گی انسان توجه نموده و دستورات صریح و شفافی را برای روابط اجتماعی انسان ها دارد و نه تنها به بعد معنوی زنده گی انسان توجه نموده بلکه برای ساختن جامعه نمونه نیز تأکیدات فراوانی نموده است.

در مقام مقایسه ی جایگاه حقوق شهروندی در میان ادیان و مکاتب بشری، اسلام در عالی ترین مرتبه قرار دارد، چرا که به انسان در مقام خلیفه ی الله متعال در روی زمین، حقوق و آزادی های اجتماعی را داده و در عین حال او را مکلف به فراهم آوری خیر خود و دیگران دانسته است.

اساساً در نظام حقوقی اسلام به طور کلی حق و تکلیف با هم وجود دارد و ضمانت های اجرایی متفاوتی با سایر مکاتب و نظام های حقوقی دارد.

جایی شکی نیست که در هر نظام حقوقی یک سری ضمانت های اجرایی وجود دارد ولی در نظام حقوقی اسلام علاوه بر ضمانت بیرون اجرایی توسط قوای مجریه، ضمانت اجرایی درونی و وجدانی نیز وجود دارد و در همین خصوص از مسلمانان به عنوان شهروندان یک جامعه مبتنی بر آموزه های اسلامی خواسته شده تا حکم ایمان و باور قلبی همیشه در تمامی اعمال شان به یاد الله متعال بوده و او را حاضر و ناظر بدانند.

نمای از شهر کابل

همین باور اعتقادی و قلبی مهم ترین تجلی آن ضمانت اجرای درونی است که اگر از طریق تربیت بدان توجه صورت بگیرد، از هرنوع ضمانت اجرای بیرونی قوی تر و تأثیر گذار تر است.

از عمده ترین مسایل حقوق شهروندی در اسلام می توان به ارزش حیات و زنده گی افراد، توجه به کرامت انسان ها به عنوان اشرف مخلوقات و برابری انسان ها بدون در نظر داشت رنگ، جنس و… اشاره کرد طوری که اولین حق شهروندی که در دین مقدس اسلام از اهمیت و جایگاه بسیار والایی برخوردار است، حق حیات می باشد، چون تمامی حقوق به حیات انسان تعلق دارد، یعنی جان و حیات انسان محترم و کسی حق تعرض و تعدی به آن را ندارد و سلب حق حیات از او جایز نیست، مگر در مواردی که قانون اسلام تشخیص بدهد آن هم در محکمه ای که بر اساس عدالت حکم صادر گردد:
‏قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ‏ (انعام/151)
»بگو: بيایيد چيزهایي را براي تان بيان كنم كه پروردگار تان بر شما حرام نموده است. اين كه هيچ چيزي را شريك خدا نكنيد، و به پدر و مادر نيكي كنيد، و فرزندان تان را از ترس فقر و تنگ دستي مكشيد (چرا كه) ما به شما و ايشان روزي مي‌دهيم، و به گناهان كبيره  نزديك نشويد، خواه آشكار باشد و خواه پنهان، و كسي را بدون حق مكشيد كه الله آن را حرام كرده است. اين ها اموري هستند كه الله به گونه‌ي مؤكّد شما را بدان ها توصيه مي‌كند تا آن ها را بفهميد و خردمندانه عمل كنيد«.

با توجه به آیه ی مبارکه فوق دیده می شود که حق حیات و زنده گی انسان در ردیف حقوق الله قرار می گیرد و الله متعال در کنار این که شرک را حرام اعلام می کند ریختن خون انسان ها را نیز تحریم می کند.

الله متعال در جای دیگر ریختن خون یک انسان را برابر با کشتن تمام انسان ها قلمداد می کند و نجات یک انسان را مساوی به زنده گی بخشیدن به کل بشریت اعلام می دارد:
(مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا) (مائده/32)
»هركس انساني را بدون ارتكاب قتل، يا فساد در زمين بكشد، چنان است كه گویي همه‌ي انسان ها را كشته است، و هركس انساني را از مرگ رهایي بخشد، چنان است كه گویي همه‌ي مردم را زنده كرده است«.

حتی در نظام اسلامی علاوه بر محترم بودن حق حیات، حق قبل از حیات یعنی دوران جنین هم محترم است و پاسداری از آن بر عهده ی حقوق اسلامی است، به همین خاطر سقط جنین جرم محسوب می گردد و حتی اموال و دارایی جنین هم مورد حمایت قرار گرفته است.

همچنین در خصوص کرامت انسانی باید گفت که بدون شک یکی از پایه های اعتقادی در نظام اسلامی، اصل کرامت و ارزش والای انسان می باشد، که این اصل انسان را موجودی با ظرفیت و توانمندی بالای از تعالی و تکامل متصور می سازد که با توانایی خود و استعدادی که الله متعال در وجود او نهاده است می تواند تا بالاترین درجات کمال الهی رشد کرده و ارتقا یابد و اهمیت کرامت انسانی به خوبی در آیه ی 70 سوره اسراء آمده است؛ الله متعال می فرماید:
(‏وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا‏) (اسراء/70)‏
» ما آدمي زاده گان را (با اعطای عقل، اراده، اختيار، نيروي پندار و گفتار و نوشتار…) گرامي‌داشته‌ايم، و آنان را در خشكي و دريا  حمل كرده‌ايم، و از چيزهاي پاكيزه و خوشمزه روزي شان نموده‌ايم، و بر بسياري از آفريده گان خود كاملاً برتري شان داده‌ايم«.

بالآخره این که اصل برابری انسان ها در اسلام به عنوان یک حق بنیادی مطرح است؛ زیرا در این نگرش همه ی انسان ها از یک نفس واحد و از یک مرد و زن آفریده شده اند، از روح الهی در همه ی انسان ها به طور یکسان دمیده شده است و استعداد نیل به سعادت جاویدان و قابلیت کسب کرامت عالی و ارزشی در همه ی انسان ها نهفته است که تقوا ملاک این کرامت است.

به این ترتیب عمده ترین مسایل حقوق شهروندی با توجه به آنچه در فوق به آن اشاره شد، قرن ها زود تر از این که در اسناد بین-المللی حقوق بشر به آن تصریح شود، مورد توجه اسلام و متون ارزشمند آن چون قرآن و سنت بوده است و از آنجا که نظام حقوقی اسلام بر اساس اراده ی الله علیم و حکیم و عادل استوار است و از سرچشمه ی زلال وحی سیراب می شود، منطقاً واقع بینانه-ترین و عادلانه ترین نظام در مقایسه با نظام های حقوقی که ساخته ی دست بشر است و طبعاً نواقصات فراوانی را به همراه دارد، می باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
• تفسیر نور، مصطفی خرم دل.
• آزادی های عمومی در حکومت اسلامی،  راشد الغنوشی.
• حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، دکتر ابوالفضل قاضی.
• فرد و حکومت در اسلام، دکتر عبدالکریم زیدان.

پژوهش و نگارش: نصیراحمد صالحی

Editorial Team

د واسع ویب د لیکوالۍ او خپرونکي ټیم لخوا. که مطالب مو خوښ شوي وي، له نورو سره یې هم شریکه کړئ. تاسو هم کولی شئ خپلې لیکنې د خپرولو لپاره موږ ته راولېږئ. #مننه_چې_یاستئ

خپل نظر مو دلته ولیکئ

wasiclinic.com
Back to top button
واسع ویب