تحقیق سن ازدواج عایشه صدیقه(رض)

عایشه دختر ابوبکر صدیق رضی الله عنهماازجمله امهات المؤمنین واز همسران پاک رسول خدا صلی الله علیه وسلم به شمار می رود که ازلحاظ علم ودانش در جایگاه بلندی قرار دارد وبه عنوان ممتاز ترین ، فقیه ترین وهوشیار ترین زن عرب در تاریخ اسلام شناخته شده است.

امام ابن قیم جوزی رحمه الله در کتاب مشهورش «زاد المعاد» می نویسد: ” و هی افقه نسائه صلی الله علیه وسلم بل أفقه نساء الأمة وأعلمهن علی الإطلاق” یعنی عایشه _ رض _نه تنها از فقیه ترین زنان رسول خدا بلکه از دانشمند ترین زنان امت اسلامی به شمار می رود.

نویسنده: امین الله “حقانی”

موصوفه بنا به روایت مشهور میان مؤرخین ومحدثین، در سن شش سالگی یا به روایتی در سن هفت سالگی با پیامبراسلام صلی الله علیه وسلم نامزاد و در عمر (9) سالگی عقد نکاح شده وبه خانه پیامبر خدا برده شده است.

این روایت در کتب: (صحیحین ، مسند امام احمد، سنن نسائی ، سنن ابن ماجه وهمچین در کتب تاریخ از جمله: “البدایة والنهایة” تالیف ابن کثیر، “أسد الغابه” نوشته ابن الاثیر، “سیر أعلام النبلاء” تالیف حافظ شمس الدین ذهبی كتاب “الإستيعاب في معرفة الأصحاب” از إمام ابن عبد البر وغیره کتب تاریخ وسیرت به اسناد وطرق مختلف نقل شده ودر این مورد اکثر مؤرخین ومحدثین اتفاق نظر دارند.

از همه بیش تر اعتماد وصحت این سخن را روایت امام بخاری وامام مسلمرحمهماالله که از معتبر ترین منابع دینی در میان اهل سنت هستند، تقویه کرده است زیرا علما ومحدثین به صحت وقبولیت این دو منبع اجماع کرده اند.

این روایت در کتاب امام بخاری وامام مسلم رحمهما الله چنین آمده است:
(أن عائشة رضي الله عنها قالت: “تزوَّجني النبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ وأنا بنتُ ستِّ سنينَ . وبنى بي وأنا بنتُ تسعِ سنينَ”)
عایشه رضی الله عنها گفته است: “رسول خدا صلی الله علیه وسلم مرا در سن شش سالگی به نکاح خود درآورد ودر حالی که نه ساله بودم با من زفاف کرد”

امام شمس الدين ذهبي رحمه الله تعالى در کتاب مشهورش “سیر اعلام النبلآء” چنین می نویسد: وَتَزَوَّجَهَا نَبِيُّ اللهِ قَبْلَ مُهَاجَرِهِ بَعْدَ وَفَاةِ الصِّدِّيْقَةِ خَدِيْجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ، وَذَلِكَ قَبْلَ الهِجْرَةِ بِبِضْعَةَ عَشَرَ شَهْراً، وَقِيْلَ: بِعَامَيْنِ. وَدَخَلَ بِهَا فِي شَوَّالٍ سَنَةَ اثْنَتَيْنِ، مُنَصَرَفَهُ – عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ – مِنْ غَزْوَةِ بَدْرٍ، وَهِيَ ابْنَةُ تِسْعٍ ) ج 2/ ص 136

پیامبرص بعد از وفات خدیجه دختر خویلد و چند ماه پیش از هجرت به مدینه با عایشه، ازدواج نمود- برخی از علما آن را دوسال قبل از هجرت گفته اند- ودر ماه شوال سال دوم هجری هنگام برگشتش از غزوه بدر اورا به خانه بخت برد”

همچنین امام ابن عبدالبر رحمه الله در كتاب “الإستيعاب في معرفة الأصحاب” نوشته است ( وعائشة بنت ابي بكر الصديق رضى الله عنهماتزوجها بمكة قبل سودة وقيل بعد سودة وأجمعوا على أنه لم يبن بها إلا في المدينة قيل سنة هاجر وقيل سنة اثنتين من الهجرة في شوال وهي ابنة تسع سنين وكانت حين عقد عليها بنت ست سنين وقيل بنت سبع سنين) ج 1/ ص 44
( پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم، عایشه دختر ابوبکر صدیق رضی الله عنهما را در مکه پیش از همسر دیگرش سوده وبنا به قولی بعد از سوده، به نکاح خود در آورد ؛ اما در مورد این که درمدینه باوی زفاف نموده، همه اتفاق نظر دارند، اما بعض از علما، تاریخ آن را سال اول هجری وبرخی دیگر ماه شوال سوال دوم هجری می گویند، عایشه نیز در وقت عروسی نه ساله ودر هنگام نامزادی شش ساله یا هفت ساله بود.)

با توجه به اسناد ومدارک مزبور، خبر ازدواج پیامبر صلی الله علیه وسلم با حضرت عایشه رضی الله عنها در عمر نه سالگی مشهور گردیده وبنا به اعتماد خاص به منابع تاریخی ذکر شده، در طول تاریخ کسی دراین باره تحقیقی یا سوالی نکرده است.

اما به تازگی زمانی که اعتراضات وتبلیغات دشمنان اسلام به خصوص مستشرقین غربی برعلیه پیامبراسلام، نسبت به ازدواجش با یک دختر خوردسال افزایش یافت، عده یی از علمای معاصر مانند: دکتور طارق سویدان دانشمند ومحقق مشهور کویتی ، دکتور عدنان ابراهیم ویک تعداد علما واندیشمندان دیگر در این باره به کنکاش و بررسی پرداخته به دلایل موثق وسرنخ های بزرگی دست یافته اند که نشان می دهد عمر حضرت عایشه رضی الله عنها در وقت ازدواج، بالاتر از 17 سال بوده است.

دلایل سن ازدواج عایشه رض در عمر بالاتر از 17 سالگی:
ـــ امام بخاری_ رحمه الله_ در کتاب المناقب از خود حضرت عایشه رضی الله عنها به این عبارت نقل کرده است: ” حدثني عبد الله عن يونس عن الزهري قال أخبرني عروة بن الزبير أن عائشة رضي الله عنها قالت لم أعقل أبوي قط إلا وهما يدينان الدين ولم يمر علينا يوم إلا يأتينا فيه رسول الله صلى الله عليه وسلم طرفي النهار بكرة وعشية فلما ابتلي المسلمون خرج أبو بكر مهاجرا قبل الحبشة حتى إذا بلغ برك الغماد لقيه ابن الدغنة وهو سيد القارة فقال أين تريد يا أبا بكر فقال أبو بكر أخرجني قومي فأنا أريد أن أسيح في الأرض فأعبد ربي الخ….)

ترجمه: عایشه رضی الله عنها می گوید: «من از زمانی که عاقل شدم، پدرم ومادرم را مسلمان ومتدین یافتم، وهیچ روزی سپری نمی شد مگر رسول خدا صلی الله علیه وسلم از طرف صبح وشام وارد خانه ما می شد و هنگامی که مسلمان مورد ابتلا وآزمایش قرار گرفتند، ابوبکر بصفت مهاجر به سوی حبشه رفت تا این که در منطقه “برک الغماد ” با ابن دغنه سردار قبیله آن منطقه روبرو شد، او برایش گفت: کجا می روی ای ابابکر؟ ابوبکر گفت: مرا قومم اخراج کرده اند وحالا می خواهم در زمین گردش کنم ودر جایی امنی، پرودرگارم را عبادت کنم …..الخ)

وجه استدلال از این حدیث این است که عایشه رضی الله عنها در این روایت به صراحت می گوید: من از هنگامی که عاقل شده ام، پدرم ومادرم را مسلمان یافته ام وهمچنین او از یاد داشت هایش ذکر می کند که گویا زمان هجرت پدرش به حبشه را در ذهن داشته و از چشمدید هایش در آن زمان، مانند آمدن پیامبر اسلام همه روزه به خانه شان واز هجرت پدرش به حبشه سخن می گوید و بنا به روایت مشهور ومتفق علیه در میان محدثین ومؤرخین مسلمانان در سال پنجم بعثت به حبشه هجرت کرده بودند وبه اساس روایات منقول در منابع فوق الذکر، عایشه رضی الله عنها نیز در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است، بنا براین چه گونه می شود عایشه رضی الله عنها سال تولد خودرا به یاد داشته وآن را به تصویر بکشد؟.

همچنین امام بخاری رحمه الله از حضرت عایشه رضی الله عنها روایت می کند که او می گوید: لقد أنزل علی محمد صلی الله علیه وسلم بمکة وإنی لجاریة ألعب «سیهزم الجمع ویولون الدبر» . سوره قمر
صحیح البخاری ش.ح ( 4876)
( آیه “سیهزم الجمع ویولون الدبر” زمانی در مکه نازل شد که من دختر بازی گوش بودم)

نظر به تحقیق علما مشخص شده است که سوره قمر در سال ششم بعثت نازل شده است، بناءً اگر عمر عایشه را در وقت نامزادی، شش ساله فرض کنیم، در سال ششم بعثت او یک ساله می شود، بنائن ممکن نیست دختر خرد سال که در کوچه ها بازی می کرده است، توان درک نزول آیات را نیز داشته باشد؟ و این حدیث از قوی ترین دلایل دراثبات موضوع می باشد.

محمد ابن اسحاق سیره نویس مشهور ومعروف، اسمای سابقه داران وپیش تازان اسلام را ترتیب داده ودرآن ، أسماء خواهر عایشه رضی الله عنهما را در ردیف هژدهم و عایشه رضی الله عنها را در ردیف نزدهم قرار داده است، همه می دانند که تعداد مسلمانان پیشتاز در سال نخست بعثت به 20 تن رسیده بود، پس چه گونه امکان دارد حضرت عایشه در سال اول بعثت، مسلمان شده و عمرش در سال دوم هجری هنگامی که با پیامبر ــ ص ـ ازدواج کرد (9) سال باشد؟

اگر اندکی در این موضوع دقت نموده وعمر حضرت عایشه را در سال اول: همان سالی که بنا به قول ابن اسحاق او مسلمان شده است، هشت سال بگیریم، سن ازدواج وی در سال دوم هجری 23 سال می شود.

ـــ ابن جریر طبری مؤرخ ومفسر مشهور در شرح زندگی نامه ابوبکر صدیق رضی الله عنه می نویسد: ابوبکر صدیق با دو زن در زمان جاهلیت نکاح کرده بود که یکی آن قُتَیله ودیگرش ام رومان نام داشتند واز این دو همسر چهار فرزند داشت بنام های: اسماء وعبد الله از همسر اولی وعبدالرحمن وعایشه از ام رومان، سپس ابن جریر تصریح می کند که همه فرزندان چهارگانه او در زمان جاهلیت متولد شده اند، پس مطابق به قول ابن جریر طبری عایشه رض پیش از بعثت رسول خدا –صلی الله علیه وسلم_ تولد شده است.

ــــ در کتاب های مشهور تاریخ وسیرت مانند: طبقات ابن سعد و واقدی آمده است: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وسلم، عایشه را خواستگاری کرد ، ابوبکر گفت: ای رسول خدا! عایشه را مطعم بن عدی برای پسرش جبیر خواستگاری کرده ومنتظر باش که تصمیم او در این مورد معلوم شود، بعداً زمانی که ابوبکرصدیق، در این مورد با مطعم بن عدی بود مذاکره کرد، همسر مطعم گفت: “عایشه بی دین شده ومن می ترسم که او پسرم را نیز بی دین کند” سپس ابوبکر برای مطعم گفت: تو چه می گویی؟ او گفت: من هم مانند همسرم می اندیشم وبه همین ترتیب آنان از خواستگاری عایشه رض صرف نظر کرده و قضیه خاتمه یافت.

مؤرخین می گویند این ماجرا هنگامی صورت گرفته است که مسلمانان به شدت مورد شکنجه وآزار مشرکین قرار گرفته بوند یعنی همان سالی که خدیجه رضی الله عنها وفات کرده بود، البته به همگان معلوم است که در آن روزها اصلا مشرکین نمی خواستند با مسلمانان روابط خویشی وتجارتی داشته باشند، چنانچه دو پسر ابولهب که با دختران پیامبر اسلام ص نامزاد بودند، هردوی آنان دختران آن حضرت را طلاق کردند، پس چگونه امکان دارد، یکی از مشرکین در زمانی که همه با مسلمانان اعلان مقاطعه کرده اند، پیشنهاد ازدواج پسرش را با دختر دومین فرد اسلام –ابوبکر صدیق – نماید؟

واما اگر این پیشنهاد پیش از سالهای مقاطعه صورت گرفته باشد یعنی پیش از سال پنجم بعثت و یا حتی قبل از بعثت، بازهم این امر دلیل روشن بر این می گردد که عایشه پیش از بعثت تولد شده وعمرش هنگام ازدواج وخواستگاری بالاتر از سنی هست که در میان مسلمانان مشهور شده است.

نکته سوال برانگیز دیگر در اینجا این است که چگونه مطعم وهمسرش خطاب به یک طفل چهار یا پنج ساله می گویند: “او بی دین شده وما می ترسیم که پسرمان را بی دین کند”

همچنان بعید به نظر می رسد که در خانه دختر بزرگتر وجود داشته باشد وخانواده بدون در نظر داشت حق دختر بزرگ، عجولانه به نامزادی وعقد نکاح دختر کوچک آن هم به عمر 5 یا 6 سالگی اقدام نمایند.

علاوه بردلایل یاد شده، مؤرخین، عمر اسماء خواهر حضرت عایشه را هنگام هجرت به مدینه 27 سال عنوان کرده اند که بلاخره در سال 73 هجری از دنیا رفت، به این اساس اسماء در سال چهاردهم قبل از بعثت تولد شده است.

عبدالرحمن ابن ابی الزناد تابعی مشهور می گوید: “اسماء ده سال از عایشه ــ رضی الله عنهماــ بزرگتر است” این مطلب را امام نووی در تهذیب الاسماء واللغات وهمچنین امام حافظ ابن کثیر دمشقی در البدایه والنهایه تائید کرده ومی نویسند ” وکانت الأسماء اکبر من أختها عائشة بعشر سنوات”

با توجه به روایت مذکور که عمر اسماء در سال اول هجرت 27 سال باشد و عمر خواهرش را ده سال کم ترفرض نماییم، عایشه رضی الله عنها در سال ازدواجش با پیامبر ص 17 ساله می شود.

حدیثی دیگری در صحیح مسلم از خود عایشه رضی الله عنها روایت شده که او به صراحت از اشتراکش در غزوه بدر سخن می گوید: {خرج رسول الله سصلی الله علیه وسلم قبل بدر فلما کان بحرة الوبره أدرکه رجل وکان یذکر منه جرئة ونجده ففرح به الصحابة وقال لرسول اللهص أأتبعک علی أن أصیب الغنائم فقال رسول الله صلی الله علیه وسلم أتشهد شهادة الحق قال: لا فقال: إنا لا نستعین بمشرک فترکه حتی إذا کنا بالشجرة…. الخ}

وجه استدلال از حدیث مذکور این است که عایشه رض تصریح می کند که ما پیامبر صلی الله علیه وسلم به طرف بدر می رفتیم ودر اخیر این حدیث می گوید: ” تااینکه ما به (شجره ) رسیدیم ومعلوم است منطقه (وبره) چهار میل و (شجره) شش میل از مدینه فاصله دارند، حالا سوال این است که مطابق روایت مشهور ازدواج حضرت عایشه در نه سالگی مشخص است که عقد نکاح در ماه شوال سال دوم هجری صورت گرفته است ولی غزوه بدر یک ماه قبل از این واقعه یعنی در ماه رمضان رخ داده است پس چگونه امکان دارد که پیامبر صلی الله علیه وسلم در بزرگترین واولین جنگ سرنوشت ساز بدر به اطفال خورد سال اجازه اشتراک می دهد؟ درحالی که در غزوه احد حتی افراد کمتر از 15 سال را اجازه اشتراک نداده بود.

واما در مورد اینکه چرا اگر عایشه رضی الله عنها خورد سال نمی بود ، زفاف اورا پیامبر صلی الله علیه وسلم به تاخیر انداخت؟ نظریه پردازان جدید درمورد سن ازدواج عایشه رض می گویند: “علت تاخیر زفاف خرد سالی عایشه نه بلکه عدم توان پرداخت مهر بود چنانچه: ابن سعد می نویسد: هنگامی که پیامبر ص وابوبکر به مدینه هجرت کردند، ابوبکر برای پیامبر ص گفت: چرا عایشه را به خانه نمی بری؟ گفت: مهرش را ندارم سپس ابوبکر رضی الله عنه برایش 12 اوقیه و20 درهم داد تا با وی نکاح کند.
از این روایت آشکار می گردد که علت تاخیر نکاح صغر سن نه بلکه عدم توان پرداخت مهر بوده است.

نویسنده: امین الله “حقانی”