از دیرباز تا کنون تاریخ بشر به ما نشان داده است که رفتار آدمیان در پهنه‌ي این گیتی همواره زاده‌ي افکار و انگیزه‌های شان بوده است. از آنجایی که مسأله‌ي ناظر دانستن خداوند در جهت دهی انگیزه‌ها به سمت خیر و حرکت دادن افکار و رفتار در مسیر هدایت الهی و سعادت حقیقی نقش بس سازنده و ارزنده‌اي دارد، در این مجال محدود بر آن شدم تا گوشه‌یی از اثرات و ثمرات گرانبهای نظارت الهی را در زنده‌گی انسان به رشته تحریر در آورم.

واژه‌ي نظارت از ریشه نظر به معانی دیدن گرفته شده است و نظارت الهی به معنای این‌که خداوند متعال تمام کارهای انسان را زیر نظر دارد و از تمام حرکات و سکنات ریز و درشت آدمی خواه در قالب گفتار باشد یا رفتار و افکار، آگاه است و همه را به وضاحت کامل می‌بیند.
ان الله کان علیکم رقیباً (سوره‌ي نساء/ ا).
»بي‌گمان خداوند مراقب شما است (و كردار و رفتار شما از ديده او پنهان نمي‌ماند)«.‏
به‌طور کلی می‌توان گفت که علم و یقین داشتن به نظارت الهی، در زنده‌گی انسان نقش سرنوشت ساز و تعیین کننده دارد.
داشتن این ذهنیت که خداوند جل جلاله در تمام کارها حاضر و ناظر است تحول شگرف و بزرگی را در زنده‌گی انسان پدید می‌آورد. یعنی زنده‌گیی کسی که این ذهنیت را دارد با دیگری که آن را ندارد؛ خیلی متفاوت و متمایز است که ظهور و نمود این تفاوت‌ها و تمایزها را می‌توان به‌خوبی در انگیزه‌ها و اندیشه‌ها و اصول فکری و عملی هر کدام مشاهده کرد. البته تنها علم داشتن به  نظارت الهی کافی و کارساز نیست بلکه یقین داشتن بدان نیز لازم است و گرنه شاید افراد زیادی را سراغ داشته باشیم که به نظارت الهی آگاهی دارند ولی چون بدان باور راسخ و یقین کامل ندارند، اثرات سازنده‌ي نظارت الهی را در زنده‌گی شان احساس نمی‌کنیم.

یکی از اثرات و ثمرات مهم این ذهنیت (ناظر دانستن خداوند جل جلاله) پیدا شدن خوف و خشیت الهی (ترس از خدا) در وجود انسان است. قرآنکریم چه زیبا فرموده است:
إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء (فاطر/28)
»همانا از میان بنده‌گانم آنانی که علم و آگاهی دارند، از خشیت من بهره‌مندند«.
از این ارشاد قرآنی می‌توان فهمید که میزان خشیت انسان وابسته به میزان علمیت‌اش می‌باشد یعنی به هر اندازه که سطح علمیت انسان ارتقاء می‌یابد، باید به‌همان اندازه درجه خشیت و ترسش از خدا بیشتر شود و معکوس آن نیز درست است که درجه علمیت ما وابسته به درجه خشیت ماست. بدین معنا که تعیین کننده‌ي سطح علمیت حقیقی ما درجه‌ي خشیت ما ا ز خداوند است. شایان ذکر است که مقام ارجمند خشیت الهی یا پدیده ترس از خدا دشواری‌های زنده‌گی و بنده‌گی را برای انسان سهل و گوارا می‌سازد، آن‌گونه که قرآن‌کریم بدان اشار نموده‌است:
وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ (بقره/45)

اما این خشیت از کجا جان می‌گیرد و فربه می‌شود؟

بله، علم محض نمی‌تواند چنین دستاوردی داشته باشد بلکه این کار از عهده علمی بر می‌آید که یقین داشتن به نظارت الهی پیشتیبان آن باشد. یعنی یگانه چشمه‌ای که ریشه‌ي اندیشه‌ي ترس از خدا را سیراب و شاداب می‌سازد نظارت الهی است و گر نه کسی‌که به نظارت الهی علم و یقین راستین نداشته باشد پدیده‌ي ترس از خدا در سرای زنده‌گی‌اش جایی و معنایی نخواهد داشت.
نشاط و سرزنده‌گی در زنده‌گی، یکی از ثمرات دیگر این درخت مبارك (مراقبت الهی) مي‌باشد. نشاط با شادی فرق دارد. شادی مفهوم نشاط را پوشش داده نمی‌تواند اما هر دو باهم قابل جمع هستند. نمود شادی بیشتر با خنده و تبسم است اما نشاط و شادابی به معنای سرحال بودن و سرزنده‌گی و میل و رغبت به کار داشتن است که نمود آن در فعالیت و تکاپو آشکار می‌گردد.
مراقبت الهی آن‌چنان نشاط و نیروی درونی‌ای به آدمی می‌بخشد که او در همه حال به وظایف خویش کمر همت بر می‌بندد و با سختی‌ها و تلخی‌های زنده‌گی دست و پنجه نرم می‌کند و هیچگاه کسالت و نومیدی را در اندیشه و مخیله خویش راه نمی‌دهد. آیا به بازی‌گران مسابقات دشوار و طاقت فرسای ورزشی دقیق توجه کرده‌ایم؟ چرا آنان در همچو مسابقات، سختی‌های زیادی را متحمل می‌شوند؟ بله، وقتی آنان می‌بینند که در میدان مسابقه تحت مشاهده‌ي دوستان و تماشاچیان قرار دارند و پیوسته از طرف شان حمایت و تشویق می‌شوند، با شور و شوق بیشتری برای برنده شدن عرق می‌ریزند و تلاش می‌ورزند و چون حمایت اطرافیان، انگیزه و انرژی شان را فزونی می‌بخشد، تحمل دشواری‌های کار برای شان بسیار سهل و گوارا می‌شود.
بنابر این جایی که چند نفر تماشاچی چنین شور و نشاطی را در انسان به وجود آورد، توجه به این حقیقت که خداوند تلاش و فعالیت او را همواره مشاهده می‌کند، نشاط فراوانی را ببار خواهد آورد و این دلگرمی که انسان در حضور پروردگار خویش است و از پیشتیبانی او برخوردار، برای پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم نیز وجود داشته است. قرآن‌کریم می‌فرماید:
و اصبر لحکم ربک فانک باعیننا (طور/48)
»در برابر دستور پروردگارت شکیبایی پیشه کن كه تو زير نظر ما و تحت حفاظت و رعايت ما هستي«
اثر دیگر نظارت الهی پیدا شدن انگیزه‌ي صحیح و قوی برای قانونی بودن است. به جد و یقین می‌توان گفت که قوی‌ترین انگیزه برای قانونی بودن همانا انگیزه‌یی است که تار آن با حلقه‌ي نظارت خدای یکتای و بی‌همتا گره خورده باشد و جز این هر انگیزه‌ي دیگری با گسست و شکست همراه است. انسانی که انگیزه‌ي قانونی بودنش فقط در حول و حوش منافع دنیا خلاصه شود و به‌خاطر خدا و عقبی نباشد، به قوت و صحت انگیزه‌اش نمی‌توان اعتماد و اعتباری را قایل شد. چون او همیشه و در همه جا تحت نظر و مراقبت قانون دنیوی و مردمی قرار ندارد تا در فرصت‌های نهان هم از او جنایت و خیانتی سرنزند. چون در موقعیت‌های که تخطی از قانون برایش بازپرسی و مجازاتی در پی نداشته باشد و از طرفی منافع شخصی نیز در بر داشته باشد، برایش غیرمنطقی و نامعقول به‌نظر می‌رسد که تخطی نکند.

آیا تا به‌حال به این فکر کرده‌ایم که برخی از کارمندان و مديران کشورهای غیر اسلامی که در دفاتر خارجی در افغانستان کار می‌کنند و اغلب آن‌ها متعلق به کشورهای قانون‌مدار و عدالت شعار هستند، چرا در افغانستان از قانون تخطی می‌کنند و دست به اختلاس مالی می‌زنند؟ در حالي‌كه در کشورهای خویش جرئت چنین کاری را ندارند. پاسخ این است که در آن‌جا آنان در مقابل تخطی از قانون مجازات می‌شوند و منافع شخصی شان به خطر مواجه می‌گردد ولی در این‌جا (افغانستان) چون چشم قانون دنیوی و مردمی ضعیف است و آن‌ها را دیده نمی‌تواند و یا اگر گاهی هم دیده می‌تواند، به محاکمه کشیده نمی‌تواند، آن‌ها تا جایی که منافع شخصی شان تهدید نگردد بر خلاف قانون بی‌باکانه هر چه دلشان خواست؛ می‌کنند و به راستی در حالی که آنان به نظارت الهی و عقوبت اخروی نظری و باوری نداشته باشند، چرا چنین نکنند؟ اما این ذهنیت ناظر دانستن خداست که قانونی بودن را برای مان تضمین می‌کند، و البته میزان این خصلت وابسته به این است که حضور خدا در زنده‌گی مان چقدر مطرح باشد.
قرآن‌کریم چه نیکو فرموده است:
(هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ) (حديد/4)
»در هرکجا که باشید خدا با شماست«.
پس در نتیجه، چون نظارت الهی در عالي‌ترين شكل، دقيق‌ترين كيفيت و لطيف‌ترين و موثرترین شيوه صورت می‌گیرد و اثرات سازنده و نتایج بس ارزنده در زنده‌گی انسان دارد، بیاییم بیشتر از پیش با ذهنیت ناظر دانستن خداوند، زنده‌گی کنیم تا خورشید هدایت سرزمین دل‌مان را تابان و باران رحمت الهی سبزه‌های امید را در آن بروياند.