نشانه های قبولي طاعت
اشاره: مطلبی را که می خوانید، پاسخ شیخ عصام الشعار عضو اتحادیه ی جهانی علمای مسلمان به سوال یک جوان 27 ساله است که به درگاه الله تعالی توبه نموده است و در پرداختن به نماز، تلاوت قرآن کریم، شرکت در مجالس علم و یاد الهی بسیار حریص است، اما از این که آیا اعمال صالحه اش نزد الله تعالی مورد قبول قرار می گیرد؟، نگران است.
به نام الله تعالي، همه ی ستایش ها از آن الله تعالی است و درود و سلام بر رسول الله صلی الله علیه وسلم و بعد:
در ابتدا از الله تعالی می طلبم که توبه ی شما را قبول نماید و در راه طاعت خود ثابت قدم تان بگرداند.
در رابطه به سوال و نگرانی شما از مسأله ی قبول یا عدم قبول طاعت باید گفت که چنین سوالی پسندیده و مشروع است و فرموده ی سیدنا علی رضی الله عنه به این حقیقت تأکید می نماید که »از کم بودن عمل نهراسید، بلکه از عدم قبول آن نگران باشید، آیا کلام الهی را نشنیده اید که می-فرماید:
إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ «خدا (كار را) تنها از پرهيزگاران مي‌پذيرد!« (مائده/27)
پس شایسته ی یک مسلمان است که بعد از عمل، لحظاتی با نفس خویش تفکر نماید که آیا اسباب قبول عمل در عبادت وی جمع شده است؟ در آن صورت شکر الله تعالی را بجای آورد و یا در فراهم ساختن اسباب قبول عمل تقصیر نموده است، پس در آن صورت از الله تعالی طلب مغفرت نماید.
توفیق به طاعت، نعمتی بزرگ است که باید بر آن شکر نمود و این نعمت وقتی کامل می شود که اسباب قبول عمل در آن جمع شده باشد، آنگاه الله متعال با قبول آن بر تو مرحمت می کند.
نشانه های قبولی طاعت:
نشانه های زیادی است که بنده از خلال آن به قبول عمل از جانب الله متعال امیدوار می گردد و از مهم ترین آن ها می توان موارد زیر را بر شمرد:
1. اخلاص (خالص گردانیدن) عمل برای الله عزوجل: چاره یی نیست جز این که انسان پیش از عمل از خود بپرسد که از انجام نماز، روزه و صدقه اش و از سایر اعمالش چه خواسته یی دارد؟ آیا انگیزه ی عمل وی بدست آوردن رضای الله متعال و ترس از خشم و عذاب اوست؟ یا رسیدن به بهره یی از بهره های دنیوی است؟ و یا در حالی اقدام به عمل نموده که هیچ نیتی از آن نداشته است، بلکه صرف از روی عادت آن را ادا کرده و عملی خشک و بی-روح انجام داده است.
پس خالص گردانیدن عمل برای الله تعالی اولین و مهم ترین سبب از اسباب قبول عمل است. وقتی نیت خالص به خاطر الله تعالی نباشد، عمل به صاحبش بر می گردد می شـود و الله هیـچ عمــلی را نمی پذیرد مگر این که خالصانه به خاطر ذات با عظـمت او انجـام شده باشد.
چنانچه در حدیث قدسی می فرماید:
(أنا أغنى الشركاء عن الشرك من عمل عملا أشرك فيه معي غيري تركته وشركه) ترجمه: «من بي نيازترين شرکاء از شرک مي باشم. آنکه عملي انجام دهد که غيرم را در آن با من در نظر داشته باشد، خودش و شرکش را فرو مي گذارم.»
مسأله ی اخلاص بسیار مهم است، به همین خاطر یکی از سلف صالح ما سهل بن عبدالله رحمه الله می فرماید: »هیچ کاری بر نفس انسان سخت تر از اخلاص نیست، زیرا در اخلاص هیچ چیزی نصیب نفس نمی شود«.
یکی از تابعین به نام ابن ابی ملیکه می فرماید: (سی تن از اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم را ملاقات نمودم و همه ی شان از نفاق بر نفس خویش می-ترسیدند.
- کوچک شمردن عمل و عدم بزرگ پنداشتن آن: این احساس ثمره یی از ثمرات اخلاص است و هرگز تحقق نمی یابد، مگر وقتی که بنده قدر پروردگار خویش را بشناسد و نعمت هایش را که قابل حساب و شمارش نیست، در ذهن خود حاضر گرداند، پس هر قدر بنده به طاعت اقدام کند، با نعمت های الهی برابری نمی کند.
امام ابن القیم در مدارج السالکین می فرماید: »زمانی که به حقیقت ربوبیت و حقیقت عبودیت شهادت دادی و الله تعالی را شناختی و نفس خود را شناختی و برایت روشن شد که هرچه از توشه ی اعمال نیک با خود داری شایسته ی درگاه پادشاه حقیقی نیست، اگر چه تمام اعمال نیک انس و جن را انجام داده باشی، آنگاه از عاقبت آن می ترسی و جز این نیست که الله تعالی عمل را به کرم و عطا و بزرگواری اش می پذیرد و به فضل و کرم خود به تو مزد می دهد«. -
ترس از عدم قبول: ترس از عدم قبول روش صالحان است. مؤمن وقتی از طاعت فارغ می شود، او را ترس فرا می گیرد که مبادا الله تعالی عمل او را رد نماید. از ام المؤمنین عایشه صدیقه(رضی الله عنها) روایت است که فـرمود: «از رسـول الله صلی الله علیه وسلم در مـورد آیه ی وَالَّذِينَ يُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ »اشخاصي كه عطاء مي كنند و مي‌بخشند آنچه را كه در توان دارند، در حالي كه دل هاي شان ترسان و هراسان است«. (مؤمنون/60) پرسیدم که آیا ایشان مرتکب شراب نوشی و دزدی می شوند؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (لا يا بنت الصديق ولكنهم الذين يصومون ويصلون ويتصدقون وهم يخافون أن لا يقبل منهم أولئك الذين يسارعون في الخيرات) ترجمه: (نخیر ای دختر صدیق ر! بلکه ایشان روزه می گیرند و نماز می خوانند و صدقه می دهند، در حالی که می ترسند که مبادا از ایشان پذیرفته نشود. ایشان در اعمال خیر از یکدیگر پیشی
می گیرند«. (ترمذی و ابن ماجه، آلبانی نیز آن را صحیح خوانده است.)
بناء حالت مؤمن بعد از عمل اینست که به طاعت خود تکیه نکند، بلکه قلبش را مالامال از ترسی نماید که مبادا طاعتش مورد قبول الله متعال قرار نگیرد و دست تضرع به سوی الله متعال بلند نموده و دعا کند که عملش را الله تعالی بپذیرد. -
ثبات و پایداری بر طاعت: از هدایات گهربار رسول الله صلی الله علیه وسلم مداومت بر اعمال نیک است. از ام المؤمنین عایشه(رضی الله عنها) روایت است که فرمود: »وقتی رسول الله صلی الله علیه وسلم عمل نیکی را انجام می داد، بر آن مداومت می-نمود«. (صحیح مسلم) و در حدیث متفق علیه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: (أحب الأعمال أدومها إلى الله وإن قل) ترجمه: (محبوب ترین اعمال نزد الله تعالی عمل دوامدار است، اگرچه کم باشد.)
-
توفیق به طاعتی دیگر بعد از طاعت: از نشانه های قبول عمل صالح اینست که بعد از فراغت از نیکی به نیکی دیگری بپردازی و این همان استقامتی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم ما را به آن امر نموده اند. کسی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و از ایشان در مورد جوامع الخیر چنین پرسید: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم به من چیزی بگویید که بعد از شما از هیچکس در مورد آن نپرسم. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (قل آمنت بالله ثم استقم) ترجمه: «بگو ایمان آوردم به الله جل جلاله ، سپس استقامت کن). مسند احمد، سنن نسایی و صحیح ابن حبان، آلبانی نیز آن را صحیح خوانده است.
عمل نیک درخت نیکویی است که به نگهداری و آب دادن نیاز دارد، تا میوه دهد و نگهداری و آب دادن آن اینست که به اعمال نیک التزام داشته و بر آن به تدریج بیافزاییم. چنانچه حسن بصری (رحمه الله) فرموده است: «ای فرزند آدم! اگر در زیادت نباشی، در نقصان هستی».
- دوست داشتن طاعت و اهل آن و دشمنی با گناهان و اهل آن: از نشانه-های قبول عمل صالح اینست که الله عزوجل طاعت را در دلت محبوب گرداند و معصیت را نزد تو زشت و ناپسند سازد. چنانچه در قرآن کریم است که:
وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُوْلَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ (حجرات/7)
«اما خداوند ايمان را در نظرتان گرامي داشته است و آن را در دل-هاي تان آراسته است و كفر و نافرماني و گناه را در نظرتان زشت و ناپسند جلوه داده است، فقط آنان راهيابند و بس«.
همچنین از نشانه های قبول عمل اینست که بنده ی الله متعال اهل طاعت را دوست بدارد و از اهل معصیت نفرت داشته باشد. در حدیث شریف است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: »إن أوثق عرى الإيمان أن تحب في الله و أن تبغض في الله«
(محکم ترین حلقه ی ایمان اینست که به خاطر الله تعالی دوست بداری و بخاطر او دشمنی کنی) (مسند احمد و بیهقی).
حکم بن عطاء اسکندری (رحمه الله) گفته است: «اگر خواستی مقام خود را نزد الله تعالی بدانی، پس ببین که به کجا ایستاده ای».
در خاتمه برای هر مسلمان شایسته است که با تأسی از رسول الله صلی الله علیه وسلم بعد از هر عمل نیکی استغفار نماید، زیرا مؤمن هر قدر به طرف کمال پیش رود، باز هم خالی از نقص و تقصیر نخواهد بود و استغفار آن را جبران می کند. به همین خاطر است که الله متعال ما را بعد از فراغت از بزرگ-ترین شعیره از شعایر اسلام یعنی فریضه ی حج به آن امر نموده است، چنانچه در قرآن کریم می فرماید:
ثُمَّ أَفِيضُواْ مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (بقره/199)
»سپس از همان جا كه مردم روان مي شوند (و از عرفات به سوي مِني مي-كوچند) روان شويد و از خداوند آمرزش بخواهيد، بي گمان خداوند آمرزنده و مهربان است«.
رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز به ما تعلیم داده اند که بعد از هر نماز با گفتن سه بار استغفرالله، از الله تعالی طلب مغفرت نماییم و از صفات محسنین اینست که دوست دارند شب شان را به قیام بگذرانند و خاتمه ی ذکر و دعای شان استغفار باشد.
وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ »و در سحرگاهان در خواست آمرزش مي‌كنند«. (ذاریات/18).
از الله متعال می خواهیم که اعمال ما را نیک و خالص به خاطر رضای خود بگرداند و با قبول آن بر ما منت نهد. آمین.
ترجمه: داکتر غلام رسول شفیق
