ولایت میدان وردک یکی از ولایات مرکزی افغانستان به حساب می آید. که نفوس آن ترکیبی از ملیتهای تاجیک، هزاره، سادات، پشتون می باشد. ميدان وردک در ( ۶۸.۸۶۳۸۳ ) درجۀ طول البلد و ۳۴.۳۹۴۵۸ درجۀ عرض البلد موقعيت دارد و ارتفاع آن از سطح بحر ٢٢١٠ متر ميباشد.

نفوس اين ولايت درحدود يک ميليون تن تخمين شده ؛ اما بايد گفته شود که اين رقم اخر و بسيار دقيق نيست.

ميدان وردک از ولايات مرکزى و درجه سه کشور محسوب ميشود ، ميدان شهر مرکز اين ولايت در حدود ٣٥ کيلومترى جنوب غرب شهر کابل موقعيت دارد.

ولايت ميدان وردک در شرق با لوگر و کابل ، در غرب با ولايت باميان ، در جنوب و جنوب غرب با غزنى ، در شمال غرب با باميان و در شمال با ولايت پروان همسرحد است و تمامى مساحت اين ولايت به ( ۱۰۹۱۲ ) کيلومتر مربع ميرسد.

در ولايت ميدان وردگ درمجموع ٤٧ اداره ملکى و نظامى فعال وجود دارد.

اين ولايت درسال ١٣٤٣ ه ش بحيث ولايت مستقل پذيرفته شده و درمسير شاهراهاى کابل- هرات و کابل –باميان موقعيت دارد.

هوا ى اين ولايت در فصل بهار و تابستان معتدل؛ اما در فصل هاى خزان و زمستان بسيار سرد ميباشد و در جريان فصل زمستان برف زياد در اين ولايت ميبارد و از مناطق سرد کشور محسوب ميشود.

ولسوالى ها:

ميدان شهر مرکز اين ولايت و ولسوالى هاى آن عبارت است از:

مرکز ولایت: میدان شهر
ولسوالی جلریز
ولسوالی حصه اول بهسود
واسوالی حصه دوم (مرکز بهسود)
ولسوالی دایمیرداد
ولسوالی چک
ولسوالی سید آباد
ولسوالی نرخ
ولسوالی جغتو

معارف:

در ولايت ميدان وردک ١٧٢٨٩٢ هزار شاگرد که از جمع آنها ٤٤٧٩١ دختر است در ٤٥٠ باب مکتب و مراکز تعليمى مصروف فراگيرى تعليم هستند.

اين مراکز شامل مکاتب ابتدايه و متوسطه، دارالحفاظ ، مدارس، دارالمعليمين، دارالعلوم و مکاتب تخنيکى ميباشد که امور تدريسى آن توسط ٤٧٢٩تن استاد پيش برده ميشود.

٢٣١ باب مکتب اين ولايت تعمير ندارد که وزارت معارف تعهد اعمار آن سپرده است.

تمامى مکاتب اين ولسوالى به روى شاگردان باز؛ اما تنها يک دارالعلوم از سوى مخالفين مسلح در ولسوالى چک مسدود گرديده و همچنان گاه گاه تهديدات در مقابل تعليم دختران صورت ميگيرد که بعداً راه حل آن توسط متنفذين منطقه جستجو ميشود.

پوهنتون دولتى ميدان وردک نيز منظور شده؛ اما تاکنون به فعاليت آغاز نکرده و همچنان سه مکتب خصوصى يو يک موسسه تحصيلات عالى موسوم به تابش نيز دارد. علاوه بر آن اخيراً انستيتيوت تخنيک ولسوالى چک در ١٢ بخش مختلف و انستيتيوت حسابدارى دشت توپ توسط وزارت معارف براى تحصيلات دو ساله مسلکى فعال گرديده است.

زراعت و مالدارى:

برخى بيشتر از باشندگان اين ولايت مصروف زراعت اند و زنده گى اکثريت خانواده ها از اين طريق تامين ميگردد.

زمين زراعتى اين ولايت ( ۴۳۹۲۱.۴ ) هکتار خوانده شده که از جمله (۳۲۶۹۱ ) هکتار آن آبى ،(۱۱۱۲۰ )هکتار للم و ( ۱۱۰.۴ )هکتار دولتى است و به شکل متوسط (۱۰۹۸۰ ) هکتار زمين آبى اين ولايت باغات تشکيل کرده است.

امکان دارد که آمار ياده شده تا اين اندازه نيز بالاتر باشد، به اساس برخى از سروى هاى درحدود ( ۱۰۷۶۴۱ ) تن مصروف دهقانى در اين ولايت هستند.

زمين هاى اين ولايت از درياها ، کاريز ، چشمه ها و چاهاى عميق آبيارى ميشود.

ولايت ميدان وردک توليد کننده بزرگ سيب به سطح کشور است که علاوه بر شمارى از ولايات کشور به کشورهاى پاکستان، هند، امارات متحده عرب ، عربستان سعودى و بعضى کشور هاى اسياى ميانه صادر ميشود.

سيب هاى جورس، مارلينک، بيروتى و سيب زرد از شهرت زياد بر خوردار است همچنان چند نوع سيب ديگر و ميوه هاى زردالو، گيلاس، شفتالو، بادام ، چهارمغز و ميوه هاى ديگر در اين ولايت دريافت و به شهرهاى ديگر کشور جهت فروش عرضه ميشود ؛ اما زارعين آن از بازار فروش آن خورسند نيستند.

گندم ، کچالو ، جوار، لوبيا ، پياز و حبوبات ديگر از محصولات زراعتى اين ولايت است که در مناطق مختلف کشت ميشود.

هر چند حاصلات زراعتى اين ولايت همه سال در حال تغيير است؛ اما باز هم بعضى منابع عايد اوسط سالنه سيب ( ۱۲۲۹۷۶ ) تن ، عايد سالانه کچالو (۹۱۵۳۴ )تن و عايد سالانه يې گندم ۴۱۱۴۷.۵ تُن ميشود. بادام کوهى ساحات جنگلى اين ولايت را تحت پوشش آورده که ٦٠٠ هکتار آن تنها مربوط ولسوالى هاى نرخ و جلريز است .همچنان ساحه علفچر آن ۱۷۶۵۴۵ هکتار است که برخى بيشتر آن مربوط حصه اول و بهسود مرکزى ميشود.

شمارى از باشندگان اين ولايت فارم هاى زنبورعسل نيز دارد و از اين طريق يک اندازه عوايد را به دست ميارند و همچنان برخى بيشتر از باشندگان ميدان ورک مصروف پرورش حيوانات هستند و مالدارى منبع مهم عايد آنها هستند.

صنايع دستى:

برخى بيشتر باشندگان اين ولايت مصروف زراعت و مالدارى ميباشند؛ اما علاوه بر آن شمارى ديگرى از آنها در ساختن گيلم ها، جاکت، دستکش، يخن ها، شال، فرش هاى پشمى و مواد دوخته شده از مره ها در مناطق خود و در ولايت ديگر بفروش ميرسانند.
بندهاى اساسى آب:

در ولسوالى هاى مختلف اين ولايت هفت بند آب وجود دارد که با اعمار آن هزاران جريب زمين اين ولايت آبيارى خواهد شد ، اين بندها عبارت است از : ۱ – بند گنده قول ( جغتو ) ۲ – بند چک ( چک ) ۳ – بند گردن مسجد ( چک) ۴ – بند باغک (دره شنيز سيدآباد) ۵ – بند اقچه( نرخ ) ۶ – بند سنگلاخ ( جلريز) ۷ – بند سرخ آباد ( بهسود مرکزى )

از جمع اين بندها پروژه هاى ساخت شش بند توسط بانک جهانى منطور شده و پروژه اعمار بند برق چک که شامل تمديد شبکه برق و نصب يک توربين است ، وزارت آب وبرق وعده اعمار آن سپرده ؛ اما تاکنون کار باسازى آن آغاز نشده.

بندچک ، بند بزرگ برق په سطح کشور است که برق آن سه دهه قبل به شهر کابل انتقال مى شد؛ اما در جريان جنگ هاى چند دهه گذشته بخش ها و وسايل زياد اين بند تخريب و از کار افتاده است.

نا امنى يکى از موانع بزرگ در مقابل اعمار اين بندها محسوب ميشود، که امنيت اين پروژه ها مهم حياتى که نفع آن تنها به مردم عام ميرسد ، تامين گردد.

معادن:

تاکنون در اين ولايت ٣٢ معدن مختلف تثبيت شده که عبارت است از : ۱ – معدن گروميت سخ بيدک بادام کان ( ولسوالى نرخ)،۲ – معدن گروميت آبدره ( نرخ )،۳ – د معدن گروميت تيتمور (ميدان شهر)،۴ – معدن گروميت چغرې ( نرخ )،۵ – معدن گرميت ده پاک ( نرخ)،۶ – معدن گروميت لويه آبدره ( سيدآباد )،۷ – معدن گروميت منگليو (سيدآباد)،۸ – معدن گروميت هفت آسياب (سيدآباد )، ۹ – معدن گروميت نوريو( سيدآباد )،۱۰ – معدن گروميت چلپيکام تنگى ( سيدآباد)،۱۱ – معدن گروميت دوست قل ( حصه اول بهسود)،۱۲ – معدن مرمر قول سليمان( ميدان شهر )، ١٣-معدن مرمر خروتى ( ميدان شهر ) ،١٤-معدن مرمر دوست قل (حصه اول بهسود)،١٥-معدن مرمر يورد بالا( حصه اول بهسود)،١٦-معدن مرمر کامران خيل ( سيدآباد ) ، ١٧-معدن مرمر لويه آبدره (سيدآباد)، ١٨-معدن مرمر منگليو(سيدآباد)١٩-معدن مرمره وړه آبدره ( سيدآباد)،٢٠-معدن مرمر سپين ورسک ( سيدآباد)،٢١-معدن مرمرجوقل( نرخ) ،٢٢-معدن مرمر دشت توپ ( سيدآباد) ، ٢٣-معادن رخام سموچ و سرخ آباد( حصه دوم بهسود)،٢٤-ظواهر معدنى شاه مقصود(سيدآباد)،٢٥-معدن ابرک تکانه ( جلريز) ، ٢٦-معدن ياقوت سوخته شده کابل(ميدان شهر) ، ٢٧-ظواهر معدنى اندر( نرخ ) ، ٢٨-ظواهى معدنى زمرد بادام ( نرخ ) ،٢٩-معدن گچ فولادى پايين ( دايميرداد )، ٣٠-معدن بالاى گچ فولادى ( دايمر داد ) ، ٣١-کان تلک کامران خيل ( سيدآباد) ، ٣٢-معادن سنگ هاى ساختمانى ( ميدان شهر ).

قابل ذکر است که معادن مذکور توسط مقامات محلى ولايت ادارات ذيربط رسما تاييد گرديده و به آهالى مناطق نيز معلوم است ، گاه گاه کندندکارى غير قانوني نيز توسط اهالى منطقه در آن صورت ميگيرد ، اگر در راستا تحقيقات دقيق توسط وزارت معادن در اين ولايت صورت گيرد ، پس دور نيست که شمارى از معادن ديګر نيز در اين ولايت کشف خواهد شد.

مناطق تاريخى:

اماکن زيادى تاريخى در اين ولايت وجود دارد که مردم در مورد آن گفتنى ها دارد؛ اما ادارات رسمى تاکنون به آن مراجعه نکرده و تحقيقات را آغاز کرده است ؛ اما ١٨ منطقۀ تاريخى که در اين ولايت تثبيت شده عبارت است از: گنبدشاه و جغتايى خاندان ( مرکز قريه کانغرت )، شهرک تاريخى الغتا ( نرخ ) تپه خواجه بلند ولى ( نرخ ) ، تپه ده مسلم ( نرخ) تپه کشک تکانه ( جلريز) زيارت سرچشمه ( جلريز ) ، انگورباغ ( قريه سياب چک )،کاپرقلعه يا کاپر قلعه ( دايميرداد ) ، تپه بودک ( دايمير داد ) ، تپه چتو( دايميرداد)، تپه کتب (دايمير داد) ، کلاخ بودک(دايمير داد ) ، منطقه باستانى سياب ( چک ) ، تپه باد سياب ( جغتو ) ، دره جوى زنگى (حصه اول بهسو )، سکرک ( بهسود مرکزى )، تپه ارگ ( بهسود مرکزى )،مقبره چهل گزى بابا( ده مسلم نرخ )،

مشاهير:

غازى محمدجانخان وردک، داکټر عبدالوکيل خان،ارسلان سليمى، غلام نبى خان وردک، انجنيرغلام محمدفرهاد، استادگل محمد، استادعبدالجليل جدى، عصمتى وردگ، پوهاند عبدالقيوم خان وردگ، والى عبدالله خان وردگ، مولوى عبدالرب احدى، استاد حبيب الله رفيع، پوهاند داکټر لطيف بهاند، محمد عارف ننگيار ، شهرت ننگيال ، پوهاند داکټر محمد موسى وردک ، پوهاند اکبر وردک ،صديق مخترع ، محمد زبيرشفيقى و شمارى ديگر از چهره هاى شهير اين ولايت محسوب ميشود که هموطنان به نام هاى آنان آشنايى دارد.

در اين ولايت علاوه بر چهره هاى سابقه ، چهرهاى نامدار کنونى نيز وجود دارد که تذکر تمامى آنها مشکل است.

رسانه ها:

بخش رسانه ها با در نظرداشت موقعيت جغرافيوى و وضعيت امنيتى اين ولايت سابقه ندارد و مثل ساير بخش ها رشد نکرده .تلاش هاى مطبوعاتى و برنامه در ده سال گذشته آغاز شده که به طور مثال از ماهنامه ها و گاهنامه هاى جغتو، دريځ ، عهد ، آذان ، ځلانده راتلونکى ، وردک ، مڼه ، جلگه و جوانان ياد آورى کرده ميتوانيم .برخى ديگر از رسانه هاى اين ولايت عبارت است از: راديويى شاروالى ، راديو تلويزيون ملى ، راديو يووالى غږ، تلويزيون ځلا، راديو چک، هفته نامۀ هدف ملى، پيزوان ، بدلون ، هفته نامۀ شاروالى و هفته نامۀ مشوره.

نهاد هاى مدنى و کلتورى:

با وجود آمدن اداره موقت ، نهادهاى مختلف آغاز به فعاليت کرده که برخى از آن عبارت است از : انجمن ادبى و کلتورى عهد ، جغتو مدنى و کلتورى بهير، اتحاديه ادبى و کلتورى جوانان ميدان ، مرکز فرهنگى سليمان فارس ( ميدان خپرندويه ټولنه ) ،اتحاديه عالى جوانان نرخ ، انجمن ادبى و کلتورى خواخوږى، انجمن ادبى جوانان وردک ، چک ادبى بهير ، انجمن مدنى جوانان وردک ، اتحاديه خبرنگاران ، اتحاديه تربيوى و اصلاحى ځلاند ، ارگان ملى و اجتماعى جوانان ميدان وردک ، اتحاديه خويندو يون و همچو شمارى ديگر نهاد ها و انجمن هاى ادبى ايجاد شده است.

ممکن شمارى از انجمن هاى ديگر نيز در ولسوالى هاى اين ولايت وجود داشت باشد که با دست آوردن معلومات در مورد آنها به اين ليست افزوده خواهد شد ، فهرست ياد شده توسط ادارات رسمى ولايت ميدان وردک دريافت نموديم ، اتحاديه هاى مذکور اکنون در ولايت ميدان به شکل از اشکال فعاليت دارد.

علاوه بر آن مشاعره سالانه مڼه گل ( گل سيب ) که امسال سالگرد ١٢ آن در ميدان شهر تجليل شد همه ساله با مراسم ويژه تجليل ميشود ، از شعرا و فرهنگيان ولايات و مناطق مختلف کشور دعوت به عمل ميايد.

اين مشاعره بار اول در ولسوالى چک توسط فرهنگيان محلى ايجاد شد و بعد از آن در مناطق مختلف اين ولايت تجليل مى شد؛ اما اکنون از اثر نا امنى ها تنها در ميدان شهر مرکز اين ولايت تجليل ميشود .

گالرى:

يک گالرى ملى به نام عبدالرب احدى در ميدان شهر مرکز اين ولايت وجود دارد که درحدود دو سال قبل ايجاد و به روى بينندگان گشايش يافته است.

صدها تصاوير مختلف در اين گالرى به نمايش گذاشته شده که شمارى از بينندگان همه روزه به ديدن آن ميايند.

تصاوير شاهان سابق افغانستان ، شمارى از شهدا ، مجاهدين و قوماندانان دوران جهاد ولايت وردک و رسامى هاى مختلف زنده گى مردم در اين گالرى وجود دارد.

ورزش:

بازى خوسى، کوشتى، سنگ اندازى ، يخمالک در فصل برف ها زمستان و ديگر از بازى هاى عنعنوى اين ولايت محسوب ميشود که از سابق در بين مردم اين ولايت مروج است ، اما علاقمندان ورزش وليبال ، فوتبال ، کرکت، تکواندو، جيدو ، وزن برداشتن ، زبيايى اندام و شمارى از بازى هاى ديگر نيز در اين ولايت فعاليت دارد ؛ اما بازى هاى کرکت ، فوتبال و واليبال اخيراً در اين ولايت زياد رشد کرده است.

براى رشد اين بازى ها علاوه بر کلب هاى شخصى يک ستديوم بزرگ ورزشى پنج سال قبل توسط گروهى باسازى ولايتى ترکيه اعمار شد؛ اما بازکنان خواهان اعمار ستديوم هاى زياد براى بازى هاى مختلف هستند.