فقه څه ته وايي؟
د اسلامي شریعت د پوهې کل��دي
د یوه مسلمان په توګه، موږ هره ورځ ګڼ شمېر عبادتي او معاملاتي چارې ترسره کوو. موږ لمونځ کوو، روژه نیسو، سوداګري کوو او په ټولنه کې له نورو سره راکړه ورکړه لرو. خو ایا کله مو فکر کړی چې د دغو ټولو کارونو د کولو سمه طریقه، اصول او احکام له کومه ځایه راغلي دي؟ د دې ټولو پوښتنو ځواب په یوه ډېر مهم اسلامي علم کې نغښتی دی چې “فقه” نومېږي.
فقه یوازې یو څو وچ قوانین نه دي، بلکې د یوه مسلمان د ژوند د منظمولو او له الهي لارښوونو سره سم د هغه د چارو د برابرولو لپاره یو بشپړ نظام دی. راځئ چې په تفصیل سره وڅېړو چې فقه څه ته وايي او په اسلام کې یې اهمیت څه دی.
د فقهې لغوي او اصطلاحي مانا
د “فقه” کلمه په عربي ژبه کې “ژورې پوهې” او “د یو شي په حقیقت پوهېدلو” ته وايي. دا یوازې سطحي پوهه نه، بلکې د یوې موضوع په ژورو او باریکیو پوهېدل دي.
خو په اسلامي اصطلاح کې، فقه هغه علم ته ویل کېږي چې د اسلامي شریعت له تفصیلي دلایلو (قرآن، سنت، اجماع او قیاس) څخه د عملي شرعي احکامو د را ایستلو او پېژندلو په اړه بحث کوي.
په ساده ټکو، فقه موږ ته راښيي چې:
- کوم کار فرض یا واجب دی (لکه پنځه وخته لمونځ).
- کوم کار سنت یا مستحب دی (لکه له فرض لمانځه مخکې یا وروسته سنتونه).
- کوم کار حرام یا مکروه دی (لکه سود خوړل یا بې ضرورته ډېرې خبرې کول).
- او کوم کار مباح (روا) دی (لکه حلال خواړه خوړل).
د فقهې او شریعت ترمنځ توپیر
ډېری خلک د فقهې او شریعت ترمنځ توپیر نشي کولی. شریعت د الله تعالی لخوا راغلی الهي قانون دی چې سرچینې یې قرآن او سنت دي. دا ثابت او نه بدلېدونکی دی. خو فقه بیا د همدې الهي قانون څخه د مجتهدینو او عالمانو بشري پوهه او استنباط (د حکم را ایستل) دی. نو ویلی شو چې شریعت الهي سرچینه ده او فقه د هغې د پوهېدو علم دی.
د فقهې د علم اهمیت
د فقهې علم د یوه مسلمان په ژوند کې حیاتي رول لري. د دې اهمیت له دې هم څرګندېږي چې الله تعالی د علم خاوندانو ته لوړ مقام ورکړی او رسول الله ﷺ په دین کې پوهه د الله د خیر د ارادې نښه بللې ده.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:
«مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ» (متفق علیه)
ژباړه: د چا لپاره چې الله تعالی د خیر اراده وکړي، هغه ته په دین کې ژوره پوهه (فقه) ورکوي.
د فقهې اهمیت په لاندې ټکو کې خلاصه کولی شو:
- د عباداتو سمه اداینه: فقه موږ ته د لمانځه، روژې، زکات او حج د ټولو ارکانو، شرایطو او طریقو په اړه کره معلومات راکوي.
- د ورځني ژوند لارښود: فقه یوازې په عباداتو پورې محدوده نه ده، بلکې د نکاح، طلاق، تجارت، میراث، قضاوت او نورو ټولو ټولنیزو او اقتصادي مسایلو لپاره روښانه لارښوونې لري.
- د حلال او حرام پېژندل: فقه موږ سره مرسته کوي چې په خپلو خوړو، څښاک، کاروبار او ټولو معاملو کې د حلال او حرام ترمنځ توپیر وکړو.
د فقهې بنسټیزې سرچینې
فقهاوو (د فقهې عالمانو) د شرعي احکامو د را ایستلو لپاره له څلورو بنسټیزو سرچینو کار اخیستی چې “ادلة الشرعیة” ورته ویل کېږي:
- قرآن کریم: د اسلامي شریعت لومړنۍ او اساسي سرچینه چې د الله تعالی کلام دی.
- سنت نبوي: د پیغمبر اکرم ﷺ اقوال (خبرې)، افعال (کړنې) او تقریرات (هغه کارونه چې د هغه په مخکې شوي او هغه یې منلي یا منع کړي نه دي). سنت د قرآن تشریح او تفصیل دی.
- اجماع: پر یوې شرعي مسئلې باندې د یوې زمانې د ټولو مجتهدینو او عالمانو اتفاق ته اجماع ویل کېږي.
- قیاس: کله چې په یوه نوي مسئله کې په قرآن او سنت کې مستقیم حکم نه وي، نو مجتهدین هغه مسئله له یوې بلې داسې مسئلې سره پرتله کوي چې حکم یې په قرآن او سنت کې موجود وي او دواړه یو مشترک علت ولري. د بېلګې په توګه، په قرآن کې شراب حرام دي ځکه چې نشه راوړي. په همدې اساس، نور ټول نشه یي توکي (لکه هیرویین، چرس) هم حرام دي
