رود ها و دریا های افغانستان

رودهای افغانستان (که به آن دریا می‌گویند)، از کوههای مرکزی و مناطق شرقی کشور سر چشمه گرفته، به سمت غرب و جنوب جریان می‌یابد. به دلیل ارتفاع زیاد کوهها و کاهش نسبتاً سریع ارتفاع کوهها، سرعت آب‌ها بسیار زیاد است و به همین جهت برای تولیدانرژی برق مناسب است.

مهم‌ترین رودهای کشور عبارت‌اند از:

۱- آمو دریا (جیحون) :
این رودخانه که نام سابق آن اکسوس ( یونانی ) است از ارتفاع ۴۰۰۰ متری کوههای پامیر سرچشمه گرفته و به دریاچه آرال می ریزد طول این رودخانه ۲۵۴۰ کیلومتر است و از ناحیه زرکول تا خمیاب، به طول تقریبا ۱۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی کشور با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان است.
رود آمو که منشاء آن یخچالهای پامیر و واخان است . در قسمتهای بالایی بنام دریای واخان یاد می شود . بعد از آنکه رود آغسو و آب پنج با آن یکجا می شود نام دریای پنج به خود می گیرد و پس از آنکه رودهای کوکچه ، وخش، کافرنهان، به آن می ریزد، دریای آمو نام می گیرد.
شعبه های این رود در خاک افغانستان عبارتند از : رود کوکچه، رود قندوز ، رود شیوا به همراه آبهای واخان و پامیر، تقریبا چهل درصد آب این رودخانه را در افغانستان تشکیل می دهند. رود چک ، غزلسو، کافرنهان، وخش، سرخان دریا، شیر آباد و … از شعبه های شمالی این رود هستند.

دبی( مقدار آبی که در یک ثانیه از یک نقطه معین عبور می کند) آب این رودخانه بطور متوسط ۲۵۰ متر مکعب در ثانیه می رسد. بندر تاش گذر، حیرتان، شیرخان بندر، بندر کلفت در سواحل جنوبی آمو دریا واقع شده اند. رود آمو سالیانه بیش از ۲۵۰ میلیون متر مربع مواد رسوبی را به خارج از کشور حمل می کند.

در قسمتهای اولیه به علت شیب و تندآبها و آبشارها قابل کشتیرانی نیست ولی در ماه ثور بر اثر آب شدن برفها ، آب این رودخانه زیاد می شود و در هنگام پر آبی حدود ۹۰۰ کیلومتر آن قابل کشتیرانی است در سواحل آن رودخانه شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته، که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود. آمودریا دارای آبشارهای متعدد است و برای تولید نیروی برقآبی قابل استفاده‌است.
در سالهای گذشته چند بند روی شاخه های فرعی این رود، مانند قندوز، ساخته شده است.

۲- هیرمند (هلمند):
حوزه هلمند ۳۴۰ هزار کیلومترمربع را در بر می گیرد. ۵۱٫۸ درصد از آبهای افغانستان در این حوزه جریان دارد. هیرمند یکی از رودهای مهم ، بزرگ و پر آب افغانستان است که با شعبه های خود، نواحی وسیعی از جنوب غرب کشور را آبیاری می کند.
این رود از ارتفاعات ۳۸۰۰ متری دامنه های غربی کوه پغمان و بهسود ، پنجاب و دایکندی ( میان دو کوتل اونی و حاجیگگ ) سرچشمه می گیرد . این رود در ابتدای مسیر خود سیلابی بوده و خساراتی به مردم وارد می کند و به تدریج از سرعت آن کم شده و جریان آن آهسته می گردد . رود هیرمند با ۱۴۰۰ کیلومتر طول ، بزرگترین رودخانه داخلی افغانستان می باشد که نقش مهمی در آبادانی و سرسبزی قسمت وسیعی از کشور ما دارد. شهرهای تاریخی بست، ناد علی و زرنج شهرت خود را مدیون این رود و شعبه های آن هستند . هیرمند با تبخیر خود بر هوای پیرامونش اثر زیادی می گذارد و از خشکی شدید هوا به ویژه در تابستان می کاهد. رود ارغنداب، از جمله ی بزرگترین رودخانه هایی است که به این رود می پیوندد.
این رود در جنوب غربی افغانستان بخش کمی از مرز مشترک ایران و افغانستان را تشکیل می‌دهد و مهم‌ترین منبع تأمین آب دریاچه‌های سیستان و بلوچستان و کشتزارهای شمالی آن است.
روی رودخانه هیرمند و شعبه های آن بندهایی احداث گردیده است . بند کجکی ، یکی از مشهورترین و بزرگترین بندهای افغانستان که هزاران هکتار زمین را آبیاری می نماید، از جمله آنهاست. این رود سرانجام به دریاچه ی هامون می ریزد.

۳- هریرود:
هریرود از رودهای مهم و بزرگ حوزه آمو است که از ارتفاع تقریبا ۴۰۰۰ متری ارتفاعات لعل و سرجنگل در ولایت غور سرچشمه می گیرد و از به هم پیوستن دو رود، در نزدیکی قریه ی ” شینیه دولت یار ” به وجود می آید. هریرود از شرق به غرب به طول ۴۰۰ کیلومتر در بین رشته کوههای سفید کوه و سیاه کوه جریان می یابد. و در غرب شهر اوبه ( هرات ) به شعبه بزرگ خود بنام رود تگاوایشان می پیوندد و پس از عبور از اراضی کوهستانی جنوب شهر هرات می گذرد و به اسلام قلعه می رسد. از اینجا به بعد مسیر شمال را در پیش می گیرد. نام‌های هری و هریوا که نام‌های باستانی هرات هستند از نام این رودخانه گرفته شده‌اند. (واژه هرَی از زبان ایرانی باستان هَرَیو آمده که به معنی «پُرشتاب» است.)
هریرود ۱۱۲۴ کیلومتر طول داشته و ۵۶۰ کیلومتر آن در خاک افغانستان جاری است . ۶۰ کیلومتر از طول این رودخانه ، مرز مشترک بین افغانستان و ایران را تشکیل می دهد. این رودخانه سرانجام در شنزارهای جمهوری ترکمنستان ( قره قوم ) فرو می رود.این رود دارای آبشارهای متعدد است و برای تولید نیروی برق مناسب است.

۴- کابل رود:
آب کابل رود، ابتدا از بهم پیوستن آب دره سنگلاخ و دره سرچشمه بوجود می آید که از ارتفاعات کوتل اونی کوه پغمان ( به ارتفاع ۳۶۷۰ متری ) سرچشمه می گیرد. و جریان حرکتش تقریبا غربی به شرقی است.
این رود پس از گذشتن از شهر کابل ، قسمتهای وسیعی از شرق آفغانستان را آبیاری می کند . و دارای شعبات زیادی است که می توان از رودخانه های لوگر، سرخرود، و کنر نام برد. به خاطر استفاده بهتر از آب این رودخانه ها برای زراعت و تولید برق، بندهایی روی این رودها احداث شده است که می توانیم از بندهای سروبی، نقلو، درونته، بنده کانال ننگرهار، ماهیپر،خروار و بتخاک نام ببریم .
رودخانه کابل و شعبه های بزرگ و کوچک آن، تنها رود افغانستان است که پس از پیوستن به رود سند پاکستان به اقیانوس هند ( آبهای آزاد ) می ریزد . طول این رود ۷۰۰ کیلومتر می باشد که ۴۶۰ کیلومتر آن در افغانستان جریان دارد. اکثر رودهای افغانستان از مناطق مرکزی ( هزاره جات ) سرچشمه می گیرد . لذا هزاره جات یکی از بزرگترین و مهمترین منابع آبی کشور می باشد.

۵ – رودخانه ارغنداب
رودخانهٔ ارغنداب که در لاتین آراخوتوس نامیده می شود، رودخانه‌اى است كه در نواحى قندهار در افغانستان می‌گذرد. این رودخانه به رود هلمند می‌پیوندد. سرزمینی كه گذرگاه آنست نزد تاریخ‌دانان و گیتاشناسان قدیم یونان آراخوزیا ناميده شده است.

۶ – رود مُرغاب
رود مُرغاب رودی است در آسیای میانه بطول ۸۵۰ کیلومتر. این رود از شمال غرب افغانستان سرچشمه می‌گیرد و بسوی شمال غرب جریان دارد و به بیابان قره‌قوم در ترکمنستان منتهی می‌شود.

دیگر رودهای افغانستان عبارتند از:
دریای پامیر ، کوکچه ، فرخار، دریای کندوز، دریای خلم ، بلخ ، دریای بند امیر ، دریای پنج شیر، دریای کند ، دریای غربی ، رود لوره ، ترناک رود ، خاش رود ، فراه رود ، نیزگان ، تکاب استادن ، شیرین تکاب ، دریای اولنگ ، رود گز.