اسراف و تبذیر
اسراف و تبذیر
اسراف در لغت به معنای زیاده روی در مصرف چیزی یا به معنای زیاده روی در کاری آمده است. در لغت نامه دهخدا آمده است: گزافه کاری، درگذشتن از حد میانه، افراط، و گذشتن از حد بغیر صواب که در مقابل تقتیر و اقتصاد استعمال شده است.
واژه تبذیر هم به معنای گزاف خرجی و بی اندازه خرج کردن آمده است.
راغب اصفهانی گوید: تجاوز از حد در کاری که انسان انجام می دهد، با آنکه در خرج ومصرف مشهورتر است.
جرجانی گوید: اسراف یعنی مصرف کردن مال بسیار به خاطر غرضی پست و ناچیز، به تعبیری دیگر: اینکه شخصی مالی را بخورد که برایش حلال نیست ویا مالی را بخورد که برایش حلال است ولی حد اعتدال را رعایت نکند و از اندازه مطلوب بالاتر بخورد.
وامام شافعی درمورد تبذیر گوید: تبذیر یعنی خرج کردن مال در غیر جای مناسبش.
بازتاب اسراف وتبذیر در قرآن و حدیث:
(1) الله متعال می فرماید:« وَابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن يَكْبَرُواْ وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَن كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُواْ عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللّهِ حَسِيبًا»[نساء: 6]. یعنی: و يتيمان را بيازماييد تا وقتى به [سن] زناشويى برسند پس اگر در ايشان رشد [فكرى] يافتيد اموالشان را به آنان رد كنيد و آن را [از بيم آنكه مبادا] بزرگ شوند به اسراف و شتاب مخوريد و آن كس كه توانگر است بايد [از گرفتن اجرت سرپرستى] خوددارى ورزد و هر كس تهيدست است بايد مطابق عرف [از آن] بخورد پس هر گاه اموالشان را به آنان رد كرديد بر ايشان گواه بگيريد خداوند حسابرسى را كافى است.
(2) همچنان می فرماید:« وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»[انعام: 141]. یعنی: و اوست كسى كه باغهايى با داربست و بدون داربست و خرمابن و كشتزار با ميوههاى گوناگون آن و زيتون و انار شبيه به يكديگر و غير شبيه پديد آورد از ميوه آن چون ثمر داد بخوريد و حق [بينوايان از] آن را روز بهرهبردارى از آن بدهيد و[لى] زيادهروى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست ندارد.
(3) و می فرماید:« يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»[ اعراف: 31]. یعنی: آنچه را از جانب پروردگارتان به سوى شما فرو فرستاده شده است پيروى كنيد و جز او از معبودان [ديگر] پيروى مكنيد چه اندك پند مىگيريد.
(4) ومی فرماید:« وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا»[اسراء: 26-27].یعنی: و حق خويشاوند را به او بده و مستمند و در راهمانده را [دستگيرى كن] و ولخرجى و اسراف مكن. چرا كه اسرافكاران برادران شيطانهايند و شيطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.
(5) ومی فرماید:« وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا»[فرقان: 67]. یعنی: و كسانىاند كه چون انفاق كنند نه ولخرجى مىكنند و نه تنگ مىگيرند و ميان اين دو [روش] حد وسط را برمىگزينند.
(6) در حدیث شریف آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:« بخورید وبنوشید و صدقه بدهید و بپوشید تا آنکه با اسراف و خودبزرگ بینی رونما نگردد».[سنن ابن ماجه، حدیث حسن].
(7) در حدیث دیگری ابو هریره -رضی الله عنه- از حضرت پیامبر اکرم –صلی الله علیه وسلم- روایت می کند که فرمودند:« خداوند از سه کار تان راضی می شود و از سه فعل دیگرتان نا خوشنود می گردد: از شما خوشنود می شود که او تعالی را پرستش کنید و چیزی را با او شریک وهمباز نگردانید، واینکه به رسن الله چنگ بزنید و تفرقه نکنید، و ناخشنود می گردد از اینکه قیل قال وجنجال داشته باشید، ویا زیاد بپرسید و مال خود را ضایع گردانید».
آثار و پیامدهای اسراف وتبذیر:
(1) خداوند اسرافگران و مبذران را دوست ندارد، چنانچه او تعالی می فرماید:« إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»[انعام: 141]. یعنی: او(الله متعال) اسرافکاران را دوست ندارد.
(2) اسرافگر در طلب مال دچار کسب حرام می شود، زیرا که زندگی بر اسرافگر تنگ میاید و ناگذیر می شود که به حرام روی آورد.
(3) زیاده روی در خوردن به بدن انسان آسیب می رساند.
(4) شیطان در زندگی با اسرافگر و تبذیرکار شریک می باشد.
(5) اسراف و تبذیر از صفات برادران شیطان محسوب است.
(6) اسراف به مذمت های بسیاری منجر می گردد.
(7) واقع شدن در معرض پرسش الهی در وقت قیام قیامت وگذاشتن ترازوی اعمال.
(8) در اسراف وتبذیر ضیاع و نابودی مال نهفته است.
(9) فرجام اسراف وتبذیر خطرناک می باشد.
شکلها و پدیده های اسراف:
اسراف در امور زیادی واقع میگردد که مهمترین آن چنین است:
(1) اسراف در ارتکاب گناهان ومعصیتها، چنانچه او تعالی می فرماید:« قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ»[زمر: 53].
یعنی: بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زيادهروى روا داشتهايد از رحمتخدا نوميد مشويد در حقيقتخدا همه گناهان را مىآمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است.
(2) اسراف در خوراک و سیری بیش از حد، وپیامبر بزرگ مان می فرماید:« بنی آدم هیچ ظرفی را بد تر از شکم خود پر نکرده است»
(3) اسراف در وضوء، پیامبر صلی الله علیه وسلم در را در اثنای وضوء گرفتن از اسراف باز داشته است.
(4) اسراف در مرافق عام مانند برق، آب و امثال آنها.
علل و عوامل اسراف و تبذیر:
(1) نادانی وجهل نسبت به احکام شریعت، در صورتی که شخص نسبت به حرام بودن اسراف جاهل باشد.
(2) متأثر شدن از محیط، هرگاه شخص در محیطی زندگی کند که آنجا همه مردم اسراف می کنند، او هم با تقلید از آنها اسرافگر می شود.
(3) فراخی بعد از سختی، وقتی که انسان پس از سختی و تنگدستی در گشایش واقعی می شود یا احوال و موازین دگرگون می گردد، بر این چنین از مردم اعتدال و میانه روی سخت تمام می شود.
(4) غفلت از یاد آخرت.
(5) همنشینی و دوستی با اسرافگران وتبذیرکاران.
روشها وراههای ترک اسراف و تبذیر:
(1) اعتدال در نفقه وخرج.
(2) دوری از همنشینی با اسرافگران.
(3) خواندن سیرت پیامبر صلی الله علیه وسلم.
(4) خواندن سیرت سلف صالح.
(5) اندیشیدن در مورد سرانجام اسراف و تبذیر.
(6) به یاد آوردن مرگ و روز آخرت.
